تلاش تل‌آويو براي احياي روابط با اردن

محمدحسين لطف‌الهي

نخست‌وزير اسراييل يك هفته قبل به صورت مخفيانه به اردن سفر كرده و در ديدار با پادشاه اين كشور ضمن تاكيد بر آمادگي اسراييل براي صادرات بيشتر آب به اردن با او پيرامون تقويت روابط دوجانبه و يافتن راهكارهايي براي كاستن از تنش‌هاي منطقه‌اي به گفت‌وگو پرداخته است.

پايگاه خبري اكسيوس روز پنجشنبه 8 جولاي به نقل از يك مقام سابق امنيتي گزارش داد كه نفتالي بنت، نخست‌وزير اسراييل با همراهي يايير لاپيد، وزير خارجه يك هفته قبل از اين تاريخ عازم اردن شده و در كاخ پادشاهي اردن با ملك عبدالله دوم ديدار كرده‌اند. براساس اين گزارش در اين نشست محرمانه، ايمن صفدي وزير خارجه اردن نيز حضور داشته و فضاي جلسه «بسيار مثبت» بوده است. رسانه محلي والا نيوز، جزييات بيشتري از اين نشست محرمانه را فاش كرده و نوشته است كه در ابتداي جلسه نفتالي بنت به پادشاه اردن اطلاع داده كه حاضر است با فروش آب بيشتر به اردن (فراتر از آنچه در توافق صلح 1994 مقرر شده) موافقت كند. اردن براي مقابله با كمبود آب و خشكسالي نياز زيادي به اين توافق دارد و هنوز مشخص نيست كه در ازاي موافقت با صادرات بيشتر آب، نخست‌وزير اسراييل چه درخواستي از ملك عبدالله دوم داشته است.
به گزارش «اعتماد»، اين ديدار اولين ديدار ميان پادشاه اردن و نخست‌وزير اسراييل طي 5 سال گذشته بوده و دو طرف پس از سال‌ها تنش فزاينده و سردي روابط به دليل برخي اختلاف‌نظرها كه به سبب برخي رفتارها و سياست‌هاي نتانياهو امكان حل‌و‌فصل آن وجود نداشت، درصدد احياي مراودات برآمده‌اند.
هفته گذشته، مطبوعات اسراييل گزارش دادند كه بنت موافقت اوليه خود را براي فروش 50 ميليون متر مكعب آب اضافي به اردن اعلام كرده اما در گزارش‌هايي كه رسانه‌ها در اين خصوص منتشر كرده بودند هيچ اشاره‌اي به برقراري ارتباط ميان رهبران اردن و اسراييل در اين سطح نشده بود. اگر اين معامله ميان امّان و تل‌آويو به نتيجه برسد، بزرگ‌ترين توافق آبي ميان اردن و اسراييل از زمان انعقاد توافق صلح در 1994 خواهد بود. براساس بخش‌هايي از اين توافق، اسراييل سالانه بايد 55 ميليون متر مكعب آب به اردن صادر كند و در ازاي هر متر مكعب آب 3 سنت از اردن دريافت مي‌كند. اردن يكي از خشك‌ترين كشورها در جهان است كه دسترسي بسيار محدودي به منابع آبي دارد و كارشناسان محيط زيستي پيش‌بيني مي‌كنند با بحران تغييرات آب‌وهوايي و افزايش گرماي زمين وضعيت اين كشور بدتر شود. تحليلگران در اسراييل، پذيرش اين موضوع را ناشي از فشار ايالات متحده و دولت بايدن بر تل‌آويو ارزيابي مي‌كنند. گيدئون برامبرگ، پ‍ژوهشگري كه روي تاثير مسائل محيط زيستي بر صلح منطقه‌اي كار مي‌كند در اين خصوص به جروزالم پست گفته است: «هيچ‌گاه سابقه نداشته كه اسراييل با فروش آب در اين حجم موافقت كند.» به گفته او، اين توافق جديد احتمالا ابزاري براي «تغيير دادن بازي» و اصلاح فضاي سياسي ميان اردن و اسراييل است كه ايالات متحده نيز مي‌تواند در آن نقش داشته باشد. جروزالم‌پست در اين خصوص مي‌نويسد: «دولت بايدن اصرار داشت كه اسراييل بايد به درخواست اردن مبني بر فروش بيشتر آب پاسخ مثبت بدهد و اين موضوع را براي اصلاح روابط دوجانبه اردن و اسراييل ضروري توصيف مي‌كرد.» در اين گزارش همچنين آمده است كه اردن درخواست داشته اين 50 ميليون متر مكعب آب هر ساله تا 5 سال آينده از سوي اسراييل به اين كشور فروخته شود اما نفتالي‌بنت تنها براي دو سال با آن موافقت كرده و تصميم‌گيري در خصوص سال‌هاي آينده به نهادهاي مسوول و بررسي تاثير اين حجم از فروش آب بر منابع آبي اسراييل موكول شده است. نشريه تايمز اسراييل يكي از دلايل پذيرش اين توافق آبي از سوي تل‌آويو را نگراني جدي اسراييل در خصوص تبعات ضعيف شدن پادشاهي اردن توصيف مي‌كند. به نوشته اين نشريه، خلأ قدرت در اردن فضاي مناسبي را ايجاد مي‌كند كه برخي «گروه‌هاي تروريستي» با استفاده از آن مي‌توانند براي اسراييل مشكلات امنيتي ايجاد كنند و از سوي ديگر، شرايطي پديد مي‌آيد كه پناهندگان فلسطيني كه بخش بزرگي از جمعيت اردن را تشكيل مي‌دهند با ايجاد «ناآرامي‌هاي خطرناك» شرايط سختي را براي اسراييل پديد آورند. جان هاناه، تحليلگر مسائل اسراييل در امريكا در اين خصوص مي‌گويد: «اردن يكي از مهم‌ترين قسمت‌هاي پازل امنيتي منطقه است كه در تامين منافع امريكا و تامين امنيت اسراييل نقشي اساسي دارد.» او مي‌افزايد: «هرزماني كه از كاخ سلطنتي اردن در خصوص يك مساله امنيتي بسيار مهم يا اطلاعاتي كه سرويس‌هاي اطلاعاتي اردن در اختيار دارند درخواستي مي‌شود، آنها پاسخ مثبت مي‌دهند و اين موضوع نبايد ناديده گرفته شود.» در همين راستا براساس برنامه‌ريزي قبلي روز پنجشنبه يايير لاپيد، وزير خارجه اسراييل دوباره عازم اردن شد تا در نشستي عمومي و غيرمحرمانه با همتاي اردني خود ديدار كند. در اين ديدار كه در نوع خود اولين ديدار عمومي مقامات ارشد دو طرف پس از تشكيل دولت جديد در اسراييل به حساب مي‌آيد، ايمن صفدي و لاپيد علاوه بر اعلام توافق امّان و تل‌آويو بر سر مساله آب، تاكيد كردند كه هر دو طرف براي تقويت روابط و گسترش همكاري‌ در ديگر حوزه‌ها گام‌هايي بر خواهند داشت.  وزير خارجه اسراييل در خصوص اين ديدار روز پنجشنبه در توييتر نوشت: «امروز با معاون نخست‌وزير و وزير خارجه، ايمن صفدي ديدار و گفت‌وگو داشتم و توافق كرديم در زمينه تجارت و مساله آب با يكديگر همكاري كنيم. همچنين توافق شد همكاري‌ها در زمينه‌هاي ديگر نيز ارتقا يابد.» المانيتور همچنين نوشته است وزراي خارجه اردن و اسراييل توافق كردند حجم صادرات اردن به كرانه باختري، از سالانه 160 ميليون دلار به سالانه 700 ميليون دلار افزايش پيدا كند. 
وزارت خارجه اردن هم در بيانيه‌اي اعلام كرد، دو وزير تحولات مرتبط با روند صلح را بررسي كردند. در اين بيانيه آمده است كه الصفدي تاكيد كرد، تلاش‌ها بايد در راستاي دستيابي به چشم‌انداز سياسي واقعي جهت تحقق صلح عادلانه و جامع باشد. تنها راه تحقق اين امر راهكار تشكيل دو كشوري است كه به اشغالگري پايان و به همه حقوق مشروع ملت فلسطين پاسخ مي‌دهد. الصفدي بر لزوم توقف همه اقدامات غير قانوني اسراييل تاكيد كرد كه راهكار تشكيل دو كشوري و فرصت‌هاي تحقق صلح عادلانه كه ضرورتي منطقه‌اي و بين‌المللي است را تضعيف مي‌كند. او همچنين بر لزوم احترام به ماهيت تاريخي و قانوني مسجدالاقصي، احترام به حقوق اهالي محله الشيخ جراح تاكيد كرد و گفت: اخراج آنها اگر صورت بگيرد، مطابق با قوانين بين‌المللي «جنايت جنگي» محسوب مي‌شود.

ديدار محمود عباس با پادشاه اردن
مدت كوتاهي پس از ديدار نخست‌وزير اسراييل با پادشاه اردن، محمود عباس رييس تشكيلات خودگردان فلسطين نيز به ديدار ملك عبدالله دوم رفته است. هاآرتز در گزارشي پيرامون اين موضوع به نقل از منابعي فلسطيني مي‌نويسد: «پس از ديدار محرمانه بنت و پادشاه اردن، محمود عباس بلافاصله به كاخ پادشاهي اردن دعوت شد تا با او پيرامون برخي تحولات و تغييراتي كه پس از نشست ايجاد شده گفت‌وگو شود.» به نوشته اين رسانه، منابع فلسطيني مي‌گويند هدف مقامات اردني از اين ديدار، ايجاد هماهنگي بيشتر ميان مواضع اردن و فلسطيني‌ها پيش از برخي ديدارها با مقامات اسراييلي و امريكايي بوده و از ابتدا نيز قرار نبوده كه محمود عباس ديداري با نفتالي بنت داشته باشد.
ملك عبدالله به ديدار بايدن مي‌رود
اكسيوس گزارش داده كه قرار است ملك عبدالله دوم، پادشاه اردن و جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده روز 19 جولاي در كاخ سفيد با يكديگر ديدار كنند. اين ديدار، اولين ديدار ميان رييس‌جمهور جديد امريكا و رهبر يك كشور عربي در كاخ سفيد خواهد بود. براساس بيانيه‌اي كه در همين خصوص از سوي كاخ سفيد صادر شده، هدف از اين ديدار «تقويت روابط استراتژيك و پايدار اردن و ايالات متحده به عنوان دو شريك مهم در منطقه خواهد بود و رهبران دو كشور نقش اردن در ارتقاي صلح منطقه‌اي و همچنين چالش‌هاي پيش روي صلح پايدار در خاورميانه را بررسي خواهند كرد.»
اين ديدار از اين رو اهميت بسياري دارد كه به نظر مي‌رسد علاوه بر مسائل اشاره شده در بيانيه‌هاي كاخ پادشاهي اردن و كاخ سفيد، عبدالله دوم تلاش خواهد كرد كمك‌هاي بيشتري براي بهبود وضعيت اقتصادي آشفته اردن جذب كند و از سوي ديگر احتمال تقويت روابط دوجانبه واشنگتن و امّان به صورت جدي وجود دارد. اردن طي سال‌هاي گذشته با سياست‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده در خصوص مساله فلسطين و اسراييل مخالف بود و همين موضوع باعث مي‌شد روابط امريكا و اردن به سردي گرايش پيدا كند. با روي كار آمدن دولت جو بايدن وضعيت تغيير كرد و در حال حاضر عبدالله دوم يكي از حاميان سياست‌هاي دولت بايدن در خصوص برقراري دوباره بودجه حمايت از پناهندگان فلسطيني و مخالفت با شهرك‌سازي‌ها به حساب مي‌آيد.