رايزني‌هاي وين؛ سخت‌تر از قبل

گروه ديپلماسي 

مذاكرات براي نجات توافق هسته‌اي ايران (برجام) در وين، پايتخت اتريش همچنان ادامه دارد. هيات‌هاي نمايندگي ايران، چين، روسيه، بريتانيا، فرانسه و آلمان به علاوه ايالات متحده امريكا يك هفته پس از آغاز دور جديدي از ماراتن رايزني‌هاي فني و حقوقي براي احياي برجام دوباره به وين بازگشتند اما در فضايي كاملا متفاوت. در فاصله دو نشست، مجتمع غني‌سازي نطنز در ايران هدف خرابكاري قرار گرفت كه تمام نشانه‌ها رژيم اسراييل را عامل آن مي‌داند. تهران در پاسخ به آنچه «تروريسم هسته‌اي» خواند با افزايش سطح غني‌سازي از بامداد جمعه غني‌سازي 60درصد را آغاز كرد. دو تحولي كه نشست روز پنجشنبه هيات‌هاي نمايندگي ايران و 1+4 در سايه آن برگزار شد و از ادبيات مذاكره‌كنندگان پس از پايان نشست مشخص بود كه پرتنش‌تر از دو نشست هفته قبل در وين بوده است. با اين وجود رايزني‌هاي فني و حقوقي براي نزديك شدن به نقشه راه احياي برجام همچنان در وين ادامه دارد و پيش‌بيني مي‌شود كه هيات‌هاي ايران و ايالات متحده نتيجه رايزني‌ها را به تهران و واشنگتن منتقل كنند. همزمان با سرعت گرفتن روند رايزني‌هاي فني و حقوقي در وين براي احياي برجام، تحولات حاشيه‌اي با محوريت ايران نيز در جريان است. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده چند ساعت پيش از آغاز نشست پنجشنبه كميسيون مشترك برجام با وزراي خارجه تروييكاي اروپايي (بريتانيا، فرانسه و آلمان) در بروكسل ديدار كرد و گفته مي‌شود ايران يكي از سه محور اصلي رايزني‌هاي وزراي خارجه 4 كشور بوده است. همزمان تحركات عربستان سعودي و چند كشور عربي ديگر براي تاثير‌گذاري منفي بر روند مذاكرات در وين هم ادامه دارد و مقام‌هاي متفاوت سعودي و اماراتي ادعا مي‌كنند كه مذاكره بر سر محدود كردن فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي اين كشور هم بايد آغاز بشود. 

از پرهيز از مذاكره فرسايشي 
تا جلسات چالشي
عباس عراقچي، معاون سياسي وزير امور خارجه و رييس هيات ايراني شركت‌كننده در مذاكرات وين پيش از آغاز اين دور از نشست كميسيون مشترك برجام در گفت‌وگو با خبرنگار صدا و سيما در وين، اهداف مدنظر ايران از ادامه رايزني‌ها را تشريح كرده و گفت: ما به هيچ‌وجه دنبال مذاكرات فرسايشي و مذاكراتي كه فقط زمانبر و هدفش مذاكره براي مذاكره باشد، نيستيم. اگر مذاكرات به سمت سازنده‌اي كه انتظار داريم پيش برود طبيعتا ادامه مي‌يابد و گرنه متوقف خواهد شد.
معاون سياسي وزير امور خارجه پس از پايان دور نخست نشست هيات‌هاي سياسي ايران و 1+4 با چالشي توصيف كردن اين جلسه گفت: «تمام اعضا توافق داشتند كه وارد كار جدي و عملي شويم و مجموعه تحريم‌هايي كه امريكا بايد بردارد ليست و مجموعه اقداماتي كه ايران بايد انجام دهد نيز ليست شود و توافق درباره آن صورت بگيرد و اجرايي شود. جلسه بسيار جدي و حتي چالشي بود. تحولاتي كه بين اين جلسه و جلسه قبل داشتيم از جمله حادثه نطنز و ... فضاي جلسه را به ‌شدت چالشي كرده بود و بحث‌ها از هر دو طرف خيلي جدي و متاثر از اتفاقات اين مدت بود. ما مواضع كشور را خيلي روشن در نشست بيان كرديم. حادثه نطنز چيزي نيست كه به سادگي از كنار آن گذشت و انتظار ما كه كشورهاي مقابل در برجام اين حادثه را محكوم كنند انتظار كاملا جدي و بحقي بود. غير از روسيه و چين، سه كشور اروپايي نه تنها اين كار را صورت ندادند، بلكه در حوزه تحريم‌ها مواردي را اضافه كردند.حسن نيت از سوي كشورهاي اروپايي به ‌شدت از سوي ما زير سوال رفت. آنها بايد جديت خودشان را در مذاكرات نشان دهند و اين‌گونه نيست كه با اين حركات بتوان به جمع‌بندي خوبي رسيد، مگر اينكه كشورهاي اروپايي جديت را در عمل نشان دهند. همه كشورها از جمله سه كشور اروپايي اين توافق را دارند كه در مرحله‌اي هستيم كه ديگر نيازي به بحث‌هاي كلي وجود ندارد و بايد وارد كار شد و ليست‌ها را تهيه و نهايي و بعد درباره اختلافات صحبت كرد تا ليست نهايي تهيه شود.»

ظريف: نه مذاكره براي عكس يادگاري و نه مذاكره براي مذاكره
وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در ساعات پاياني شب گذشته (پنجشنبه) همزمان با مذاكرات جاري در وين در چارچوب كميسيون مشترك برجام بين ايران و گروه 1+4 (آلمان، فرانسه، روسيه، چين و انگليس) و با حضور نماينده اتحاديه اروپا و پس از فرمايشات مقام معطم رهبري در پستي در صفحه اينستاگرامش نوشت: 
« سلام
براي هر خدمتگزاري ماموريتي فراتر از خرسند و خوشحال ساختن ولي‌نعمتان قابل تصور نيست. من و همكارانم به خوبي مي‌دانيم كه ايران ما آزرده است؛ مي‌دانيم كه جنون ترامپ روزهاي دشواري را بر معيشت هموطنان تحميل كرده، ولي اين دلاوران با آن غرور تاريخي و فرهنگ ديرين، سر فرود نياوردند و تسليم زورگويي ايران‌ستيزان نشدند؛ قهرمانانه ايستادند، اما زخم خوردند و نجيبانه درد كشيدند. مي‌دانيم كه چشم‌اندازهاي روشن پس از برجام، مبهم شد و اميدهاي برآمده از تدبير، در ترديد فرو رفت. 
به همين سبب، اين روزها انگيزه‌اي فراتر از اين نداريم كه در پايان مسووليت و در آستانه‌ سپردن امانت، دوباره هموطنان را خرسند و خوشحال ‌سازيم؛ همان دعايي كه مقام معظم رهبري در نخستين روز از رمضان امسال، به مذاكره‌كنندگان هديه فرمودند. 
از همان نخستين حضورم در صحن مجلس براي كسب راي اعتماد، هر سخنراني‌ام را با زمزمه‌ اين كلمات آسماني آغاز كرده‌ام كه «حسبُنا‌الله و نِعم الوكيل» و به راستي چه اطمينان‌ بخش‌تر از اينكه در توفان حوادث، پشتيبان ما تنها قدرقدرت هستي باشد كه «اليس‌الله بكاف عبده». يادآوري ديروز مقام معظم رهبري به مذاكره‌كنندگان براي باور از اعماق جان به «حسبُنا‌الله و نِعم الوكيل» يك بار ديگر همچون مقاطع دشوار قبلي، اميدها را زنده كرد و گام‌ها را قوي‌تر. توصيه رهبري به امتناع از «مذاكرات فرساينده» همواره چراغ راه ما بوده است. «مذاكره براي مذاكره» را تجربه‌اي ناموفق مي‌دانستيم و تنها براي دستيابي به اهدف ملي مذاكره كرده‌ايم. همان‌طور كه در چهار سال گذشته، مذاكره‌‌ منتهي به گرفتن عكس يادگاري را نپذيرفتيم، امروز نيز از مذاكره براي مذاكره، با جديت امتناع خواهيم كرد.
مذاكره در نگاه سياست خارجي تدبير و اميد، ابزاري قدرتمند و مشروع است براي گره‌گشايي از اكنون و افق‌گشايي براي آينده؛ نه تريبوني براي شعار، نه بلندگويي براي خطابه و نه قابي براي انداختن عكس‌هاي تكراري. فروتنانه تقاضا مي‌كنم مخالفان دريابند كه زمان و مدت مذاكره را تنها منافع ملي تعيين مي‌كند و نه فرصت‌هاي تبليغاتي و مبارزات انتخاباتي. همگان را به تعمق در فرمايش رهبري دعوت مي‌كنم و از مخالفان مي‌خواهم كه آرزوي فرسايندگي مذاكرات، تعويق گره‌گشايي از تحريم و تاخير در احياي برجام را كنار بگذارند.»

اعراب نگران؛ از سفر به وين تا نامه‌نگاري
 به تروييكاي اروپايي
تسريع تلاش‌ها براي احياي برجام در وين، تنها تل‌آويو را به توطئه‌چيني عليه اين روند تحريك نكرده بلكه برخي متحدان عربي امريكا در منطقه مانند عربستان سعودي، امارات متحده عربي و بحرين نيز نگران احياي توافقي شدند كه تا پيش از سال 2015 از هيچ تلاشي براي ممانعت از شكل‌گيري آن دريغ نكرده ‌بودند. در حالي كه به گفته منابع آگاه، همزمان با حضور هيات‌هاي ايران، امريكا و 1+4 در وين، مقام‌هاي برخي كشورهاي عربي منطقه خود را به پايتخت اتريش رساندند تا شايد بتوانند در مسير احياي برجام اختلالي ايجاد كنند، «يوسف العطيبه» سفير امارات متحده عربي در واشنگتن در اظهاراتي ادعا كرد كه دولت امريكا بايد از اهرم‌هاي فشار دولت قبلي براي رسيدن به توافق بهتر با ايران استفاده كند. العطيبه در كنفرانسي ويديويي گفت: «شما (امريكايي‌ها) روي صندلي راننده هستيد تا به نقطه‌اي برسيد كه ما مي‌توانيم در خصوص كاستي‌هاي برجام نشان دهيم. كاستي‌هاي برجام از نظر ما مدت زمان آن، در بر نگرفتن مسائل موشكي و منطقه‌اي ايران و تداوم غني‌سازي محدود اورانيوم توسط ايران است. 
چرا آنها بايد بتوانند غني‌سازي داشته باشند كه نهايتا مي‌تواند آنها را به برنامه نظامي برساند، در حالي كه شركا و متحدان شما برنامه هسته‌اي بدون غني‌سازي و بدون فراوري مجدد را دارند؟»
از سوي ديگر، خبرگزاري رويترز به نقل از يك مقام سعودي گزارش داد: رياض در حال رايزني با قدرت‌هاي جهاني در خصوص گفت‌وگوهاي اخير با ايران براي احياي برجام است و معتقد است كه توافق هسته‌اي بايد نقطه آغازي براي گفت‌وگوهاي بيشتر با حضور كشورهاي منطقه براي رسيدن به توافقي گسترده‌تر با ايران باشد. «رِيد كريملي»، رييس برنامه‌ريزي سياست‌هاي وزرات خارجه سعودي در گفت‌وگو با رويترز مدعي شد هر توافقي كه به‌طور موثر نگراني‌هاي كشورهاي منطقه را مورد توجه قرار ندهد، كار نخواهد كرد. اين مقام سعودي همچنين مدعي شد: مي‌خواهيم حداقل اطمينان را حاصل كنيم كه هر گونه منابع مالي كه از طريق توافق هسته‌اي در اختيار ايران قرار مي‌گيرد، براي ايجاد بي‌ثباتي در منطقه استفاده نمي‌شود. مي‌خواهيم هر كاري مي‌توانيم بكنيم تا يك توافق هسته‌اي نقطه آغازي در اين روند و نه پاياني بر آن باشد.
به گزارش فارس، پيش از آغاز گفت‌وگوهاي وين هم «فيصل بن فرحان» وزير خارجه عربستان سعودي در گفت‌وگو با شبكه امريكايي «سي‌ان‌ان» بار ديگر خواستار مشاركت در گفت‌وگوهاي احتمالي با ايران شده بود. وي مدعي شده بود: منطقي است كه بخشي از رايزني‌ها و گفت‌وگوها باشيم و ما از شركاي اروپايي و امريكايي خود مي‌شنويم كه آنها لزوم رسيدگي به نگراني كشورهاي منطقه را درك مي‌كنند و ما بايد در اين رايزني‌ها و مذاكرات نقشي داشته باشيم. 
«نايف فلاح مبارك الحجرف»، دبيركل شوراي همكاري خليج فارس نيز اخيرا بر ضرورت مشاركت كشورهاي عضو اين شورا در مذاكرات برجام تاكيد كرد. وي در نامه‌اي به وزراي خارجه امريكا، روسيه، چين، فرانسه، انگليس و آلمان مدعي شد كه شوراي همكاري خليج فارس سهم اصلي را در تقويت امنيت و ثبات آن دارد. 
به نوشته روزنامه «رأي اليوم»، الحجرف گفته است كه «مذاكرات كنوني در وين نبايد تنها برنامه هسته‌اي ايران را شامل شود، بلكه رفتارهاي ايران كه عامل بي‌ثباتي در منطقه است، موشك‌هاي بالستيك و پهپادها را دربر گيرد». 

گره رفع تحريم همچنان باز نشده است 
در حالي كه نشست‌هاي دو كارگروه كارشناسي رفع تحريم و هسته‌اي در وين ادامه دارد، به نظر مي‌رسد كه سرعت پيشرفت كار در گروه كارشناسي رفع تحريم كندتر باشد. در حالي كه ايران به صراحت اعلام كرده، بازگشت امريكا به برجام زماني معنا پيدا مي‌كند كه تمام تحريم‌هاي وضع‌شده عليه ايران در دوره دونالد ترامپ لغو شوند، به نظر مي‌رسد كه طرف امريكايي همچنان اين موضع را نپذيرفته است. 
روز گذشته، نشريه فارن پاليسي با اشاره به بازگشت هيات امريكايي به وين به رياست رابرت مالي، نماينده وزير خارجه امريكا در پرونده ايران نوشت: منابعي نزديك به مذاكره‌كنندگان امريكايي و اروپايي خبر داده‌اند كه انتظار مي‌رود رابرت مالي به تهران توافقي را پيشنهاد دهد كه بر اساس آن به ايران كاهش تحريم‌ها به ازاي بازگشت تهران به توافق هسته‌اي داده شود اما اين كاهش تحريم‌ها به اندازه‌اي نباشد كه دولت بايدن نيز از سوي سياستمداران افراطي در داخل امريكا از جمله تعدادي از هم حزبي‌هايش مورد حمله قرار بگيرد. يك مقام امريكايي نيز در گفت‌وگو با فارن پاليسي ادعا كرد كه روند جدا كردن و توافق براي لغو يا كاهش برخي تحريم‌هايي كه «دونالد ترامپ» عليه ايران اعمال كرده بسيار پرزحمت است.
الجزيره در گزارشي از رايزني‌هاي جاري در وين بر لزوم احياي هرچه سريع‌تر برجام تاكيد كرده و نوشت: يكي از دلايل فوريت يافتن اين امر، نزديك شدن به زمان پايان تفاهم سه ماهه ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره نظارت‌هاي فراپادماني و برجامي بر فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران است. بازه زماني اين تفاهم 5 خرداد ماه به پايان مي‌رسد. از سوي ديگر در شرايطي كه تا پيش از خروج حسن روحاني از دولت تفاهمي حاصل نشود، احياي برجام در سايه دولت بعد در ايران غيرممكن نيست اما بسيار سخت‌تر خواهد بود. 
نيويورك‌تايمز نيز در گزارشي درباره رايزني‌هاي برجامي در پايتخت اتريش نوشت: « اينكه ايران و امريكا چگونه گام‌هاي خود در رفع تحريم و بازگشت به اجراي برجام را هماهنگ مي‌كنند نياز به يك نقشه راه دارد كه همه در وين تلاش مي‌كنند به آن برسند. هيچ‌كس نمي‌داند كه آيا نتيجه اين رايزني‌ها موفقيت‌آميز خواهد بود يا رسيدن به اين نقشه راه چقدر طول خواهد كشيد.» 

   وانگ كان، نماينده چين در نشست كميسيون برجام: 
«از تمامي طرف‌ها مي‌خواهيم تا بدون اتخاذ هرگونه عامل بر هم زننده، سرعت مذاكرات را افزايش داده تا بتوان برنامه جامه اقدام مشترك را به مسير عادي خود در سريع‌ترين زمان بازگرداند. گروه كارشناسي هسته‌اي بسيار جلوتر از گروه كارشناسي لغو تحريم‌ها هستند. در حال حاضر ما بايد تا آنجا كه مي‌توانيم در زمينه كار درباره مذاكرات به خصوص در زمينه به صفر رساندن تحريم‌ها به سرعت به جلو برويم. امريكا نه تنها بايد تمامي تحريم‌ها عليه ايران را بردارد، بلكه همچنين بايد دست درازي قضايي عليه نهادها و اشخاص ثالت را متوقف كند. اين موضوع براي موفقيت مذاكرات كنوني كليدي است.» 
   الكساندر شالنبرگ، وزير امور خارجه اتريش: 
«زمان باقيمانده براي احياي برجام محدود است و شايد اين آخرين شانس براي عملي كردن آن باشد. مذاكره‌كنندگان مي‌دانند كه در حال قدم برداشتن روي لايه نازكي از يخ هستند و عقربه ساعت با صداي بلندي در حال جلو رفتن است. آنها كاملا نسبت به مسووليت‌هاي خود آگاه هستند و روشن است كه نيروهايي در ميان تمام طرف‌ها وجود دارد كه نفع‌شان در شكست اين مذاكرات است. اما اين را مي‌دانم كه هر دو طرف متعهد به ايجاد پيشرفت در مذاكرات هستند. شايد اين آخرين تلاش ديپلماتيك براي نجات [برجام] باشد.»