دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا دولتش را براي آنچه ضيافت آغاز تحريم‌هاي هسته‌اي ايران مي‌داند، آماده مي‌كند.برايان هوك، نماينده دولت ترامپ در امور ايران از روز پنجشنبه تور ضدايراني خود به هند و سپس اروپا را آغاز كرد، همزمان معاون وزير خزانه‌داري امريكا به كمپاني‌ها و بانك‌هايي كه با ايران همكاري كنند هشدار داد و وزارت خزانه‌داري نيز توصيه‌نامه‌اي عليه تجارت با ايران صادر كرد.هم‌راستا با اين اقدام‌هاي ضدايراني تيم ترامپ، شخص رييس‌جمهور در تازه‌ترين اظهاراتش ادعا كرد كه ايران به دنبال مذاكره با دولت وي است. تمامي اين تلاش‌هاي رييس‌جمهور امريكا براي اعمال فشار حداكثري بر ايران درحالي انجام مي‌پذيرد كه تحليل‌هايي ضد و نقيض درباره ميزان تاثيرگذاري اقدام‌هاي امريكا بر ايران در حال انتشار است.از يك سو رسانه اقتصادي – سياسي بلومبرگ گزارش داده كه تحريم‌هاي امريكا عليه ايران بدون همراهي متحدان اين كشور ره به مقصد مدنظر رييس‌جمهور امريكا نخواهد برد و از سوي ديگر تاثيرات اين فشارهاي اقتصادي بر بازار بين‌المللي ايران هر روز محسوس‌تر از پيش مي‌شود. در چنين شرايطي اروپايي‌ها تمام تلاش خود را با صدور دستورهاي اجرايي لازم براي عادي نگاه داشتن نسبي تراز رابطه تجاري با تهران به كار گرفته‌اند اما هنوز ميزان كارآيي اين راهكارها در ميدان اجرا مشخص نيست.
19 صفحه توصيه‌نامه ضدايراني
در روزهايي كه اروپايي‌ها در حال تدوين متون و توصيه‌نامه‌هايي براي حفظ و توسعه رابطه تجاري با تهران هستند، وزارت خزانه‌داري امريكا در يك توصيه‌نامه ۱۹ صفحهاي درباره تجارت با ايران هشدار داد. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از اين خبر، «اداره نظارت بر جرايم مالي» كه از نهادهاي زيرمجموعه خزانه‌داري امريكا است در بيانيه‌اي خاطرنشان كرده اين توصيه‌نامه را به منظور كمك به نهادهاي مالي براي شناسايي و گزارش‌دهي مبادلات غيرقانوني احتمالي مرتبط با جمهوري اسلامي ايران منتشر كرده است.اين نهاد امريكايي هدف ديگر توصيه‌نامه مزبور را اين دانسته كه به نهادهاي مالي خارجي كمك شود ضمن كسب درك بهتر از تعهدات نهادهاي مالي كارگزارشان در امريكا، از قرار گرفتن در معرض تحريم‌هاي امريكا جلوگيري كنند. خزانه‌داري امريكا همچنين با بيان اين ادعا كه فعاليت‌هاي ايران نظام مالي بين‌المللي را با خطرات پولشويي و تامين مالي تروريسم مواجه مي‌كند هدف ديگر اين توصيه‌نامه را مرتفع كردن اين «خطرات» دانسته است.
درباره اهداف توصيه‌نامه ۱۹ صفحهاي آمده است: «اداره نظارت بر جرايم مالي امروز به منظور كمك به نهادهاي مالي جهت شناسايي بهتر مبادلات غيرقانوني احتمالي مربوط به ايران و گزارش‌دهي آنها اقدام به صدور اين توصيه‌نامه كرده است. هدف از اين توصيه‌نامه همچنين اين است كه به موسسات مالي خارجي كمك شود با كسب درك بهتر از تعهدات كارگزاران خود در امريكا از تحريم‌هاي امريكا اجتناب كنند و خطراتي كه فعاليت‌هاي ايران در زمينه «مبارزه با پولشويي/تأمين مالي تروريسم» متوجه نظام مالي بين‌المللي مي‌كند را مرتفع كنند.»
اين بيانيه با تكرار اين ادعا كه ايران نظام مالي امريكا و موسساتي كه با نهادهاي مالي امريكايي روابط كارگزاري دارند را تهديد مي‌كند خاطرنشان كرده توصيه‌نامه خزانه‌داري امريكا، نحوه انجام اين اقدامات توسط ايران را تشريح كرده و راهبردهاي اين كشور براي دور زدن تحريم‌ها را مشخص مي‌كند.
«سيگال مندلكر»، معاون وزير خزانه‌داري امريكا در امور تروريسم و اطلاعات مالي گفت: «اين توصيه‌نامه شرح مفصلي از ميزان توسل ايران به روش‌هاي فريب‌آميز و همچنين شركت‌هاي صوري، اسناد جعلي، صرافي‌ها، شركت‌هاي ظاهرا قانوني و مقام‌هاي دولتي براي توليد درآمدهاي غيرقانوني و استفاده از آنها در فعاليت‌هاي مخرب ارايه مي‌كند.» مندلكر همچنين گفته با توجه به آنكه انتظار مي‌رود ايران تلاش‌هايي گسترده براي دور زدن تحريم‌ها به كار بگيرد، نهادهاي مالي بايد برنامه‌هاي خود جهت تبعيت از تحريم‌ها را پيشرفته كرده و آنها را در برابر «سوءاستفاده» مصون كنند.
توصيه‌نامه‌اي كه خزانه‌داري امريكا آن را منتشر كرده حاوي بخش‌هاي مختلفي است و در هر بخش، ادعاهايي درباره روش‌هاي «سوءاستفاده» ادعايي ايران از نظام مالي دنيا مطرح شده است. بخشي از توصيه‌نامه به خواسته‌هاي «گروه ويژه اقدام مالي»، مشهور به FATF از ايران پرداخته و تهران را به پولشويي و تأمين مالي تروريسم متهم كرده است. در سند خزانه‌داري امريكا آمده است: «با وجود تعهد ايران در ژوئن ۲۰۱۶ براي اجراي برنامه اقدام FATF جهت مرتفع كردن نقائص نظام‌مند خود در زمينه مبارزه با پولشويي و تأمين مالي تروريسم، اين كشور نتوانسته بخش زيادي از برنامه اقدام خود را اجرا كند.به همين دليل FATF همچنان از اعضاي خود و تمامي حوزه‌هاي قضايي خود مي‌خواهد به نهادهاي مالي خود توصيه كنند در روابط تجاري و مبادلات خود با افراد حقيقي و حقوقي در ايران هشياري به خرج دهند.»
موفقيت نسبي تيم ترامپ
رسانه امريكايي نيويورك‌تايمز در توضيح اقدام جديد وزارت خزانه‌داري امريكا آن را بخشي از كمپيني هماهنگ براي تشويق بانك‌ها و نهادهاي مالي به قطع رابطه مالي با ايران دانسته است. درحالي كه پيش از اين برخي منابع خبري اعلام كرده بودند كه روز پنجشنبه، امريكا بسته جديد تحريمي ايران را منتشر خواهد كرد اما هيچ تحريم يا اقدام تنبيهي جديدي عليه ايران در اين روز اعلام نشد. مقام‌هاي متفاوت ايراني از رييس‌جمهور تا وزير خارجه مي‌گويند كه ايران در جنگ رواني با امريكا به سر مي‌برد و تحريم جديدي باقي نمانده كه روز 4 نوامبر اجرايي شود بلكه تحريم‌هاي اصلي از پس از خروج امريكا از برجام در ماه مه آغاز شده بود. دور نخست تحريم‌هاي هسته‌اي يا ثانويه امريكا عليه ايران در ماه آگوست به مرحله اجرا درآمد. در آن مرحله مراوده‌هاي بانكي با دلار و همچنين طلا و ديگر فلزات گرانبها مورد تحريم قرار گرفتند. در دور جديد تحريم‌ها مراوده‌هاي بانكي، كشتيراني و همچنين فروش نفت ايران تحت تاثير تحريم‌ها قرار خواهند گرفت و جرقه اجرايي شدن آن از روز 5 نوامبر آغاز خواهد شد. تيم دونالد ترامپ براي به حداكثر رساندن فشارها بر ايران نه فقط دولت‌ها را تحت فشار قرار داده و به عنوان مثال نماينده‌هايي از وزارت خزانه‌داري يا وزارت خارجه امريكا راهي بيش از 30كشور براي به صفررساندن سطح تجارت آنها با ايران شده‌اند بلكه نمايندگان كمپاني‌ها و نهادهاي مالي خصوصي نيز هدف رايزني‌هاي ضدايراني تيم ترامپ قرار گرفته‌اند.
نيويورك تايمز درباره دستاورد تلاش‌هاي امريكا در اين زمينه مي‌نويسد:«هرچند كه رهبران سياسي كشورهاي اروپايي، روسيه و چين مي‌گويند كه مخالف بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران هستند اما به نظر مي‌رسد كه تيم امريكايي تا حد بسيار زيادي در پيشبرد پروژه ايران‌هراسي خود حداقل در حوزه اقتصادي موفق عمل كرده است. كمپاني‌هاي بزرگ يا از ايران رفته‌اند يا روند سرمايه‌گذاري خود در اين كشور را متوقف كرده‌اند، ارزش پول ايران در برابر دلار هر روز كمتر از ديروز شده و همزمان براساس آمارها فروش نفت ايران نيز كاهش نسبي را در چندماه اخير تجربه كرده است.»
با اين وجود سوالي كه هنوز بي‌پاسخ مانده و وزارت خزانه‌داري امريكا به علاوه برايان هوك، نماينده دولت امريكا در امور ايران به دنبال پاسخي براي آن هستند اين است كه چگونه دولت ترامپ مي‌تواند كشورهايي چون چين، هند، تركيه و كشورهاي اروپايي را كه همچنان به تجارت با ايران ادامه خواهند داد، تحريم كند؟ زماني كه خبرنگاران اين سوال را با مقام‌هاي متفاوت دولت ترامپ در ميان مي‌گذارند يك پاسخ واحد مي‌شنوند و آن هم اين است كه تحريم‌هاي فرامرزي امريكا عليه هر كمپاني يا شركتي كه پس از 5 نوامبر با ايران همكاري كند، اعمال خواهد شد. با اين وجود از زمزمه‌هاي خبري اينگونه برمي‌آيد كه تيم ترامپ قصد دارد استثناهايي را براي تحريم‌هاي ايران در نظر بگيرد.
مديريت مالي غيردلاري
يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي دولت امريكا با آغاز تحريم نفتي ايران بالارفتن قيمت نفت در بازارهاي جهاني است اما همزمان اروپايي‌ها نيز دست به اقدام‌هايي زده‌اند كه واشنگتن را هم متعجب و هم نگران كرده است. چين، روسيه، هند و تركيه كه تجربه مقابله با تحريم‌هاي ايران در دور قبلي تحريم‌ها از سال 2012 تا 2016 را هم در كارنامه كار با ايران دارند، به سراغ ارزهاي ملي و غيردلاري رفته‌اند اما جداي از اين كشورها اتحاديه اروپا نيز در حال مديريت رابطه تجاري خود با ايران با چاشني دور زدن دلار است. در حالي كه ترامپ تمام تلاش خود را در جلسه اخير مجمع عمومي سازمان ملل متحد و نشست شوراي امنيت براي جلب اجماع اقتصادي عليه ايران به كار گرفت اما در حاشيه همان مجمع، وزراي خارجه كشورهاي بازمانده در برجام از تولد ساز و كاري با عنوان حساب با كاربرد ويژه خبر دادند كه قرار است درسايه آن دلار از مراوده‌هاي مالي با ايران حذف شود. مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند از نزديك در حال نظارت بر اين ساز و كار هستند اما همزمان برخي از تحليل‌گران اقتصادي اروپايي بر اين نكته تاكيد دارند كه اين تلاش‌ها نمي‌تواند ايران را از تبعات آني تحريم‌هاي امريكا در امان دارد. از زماني كه اروپايي‌ها از توليد حساب با كاربرد ويژه يا همان SPV خبرداده‌اند امريكايي‌ها سنگ‌اندازي در اين مسير را آغاز كرده‌اند و به عنوان نمونه در توصيه نامه 19 صفحهاي كه روز پنجشنبه منتشر شد ادعا كرده‌اند ايران از ساز و كارهاي نادرستي براي دور زدن تحريم‌هاي امريكا استفاده خواهد كرد.
آخرين تقلاهاي برايان در هند و اروپا
هند بناي ناسازگاري با تحريم‌هاي امريكا را چه در معامله‌هاي نظامي با روسيه و چه در قراردادهاي اقتصادي با ايران گذاشته است. نيكي هيلي، نماينده فعلي امريكا در سازمان ملل چندي پيش براي متقاعد كردن دهلي‌نو به قطع رابطه تجاري و اقتصادي با ايران به هند سفر كرد اما با دستان خالي به واشنگتن بازگشت و اين پيام را براي كاخ سفيد برد كه هندي‌ها مصمم به ادامه رابطه تجاري با تهران هستند.پس از او مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا نيز ماه گذشته با همين هدف راهي هند شد كه او نيز در اين سفر دستاورد خاصي نداشت.
با نزديك شدن به 4 نوامبر، وزارت خارجه و خزانه‌داري امريكا يك بار ديگر بخت خود را به محك آزمايش گذاشته‌اند و برايان هوك راهي دهلي نو شده تا شايد بتواند با اهرم‌هايي قوي‌تر كار را تمام كند. اصلي‌ترين دستور كار برايان هوك در سفر به هند و پس از آن اروپا تلاش براي به صفر رساندن خريد نفت ايران است. به گفته مقام‌هاي وزارت خارجه امريكا، برايان هوك در سفر به اروپا، سياست خارجي مدنظر ترامپ در مواجهه با ايران را براي ميزبان‌هاي اروپايي توضيح خواهد داد. براساس بيانيه وزارت خارجه، برايان هوك در ديدار با مقام‌هاي اروپايي به آنها گوشزد خواهد كرد كه مقابله با رفتارهاي مخرب(!) ايران در منطقه، بايد به هدف مشترك اروپا و امريكا تبديل شود. هوك در لوكزامبورگ در نشستي در حاشيه نشست وزراي خارجه اتحاديه اروپا، با همتاهاي خود ديدار خواهد كرد و سوژه اصلي اين ديدار هم ايران است. برايان هوك در فرانسه با برخي از مقام‌هاي كشور ميزبان در حوزه انرژي ديدار خواهد كرد و در بلژيك هم با همتاهاي اروپايي براي مقابله با آنچه برنامه موشكي ايران خوانده، رايزني‌هايي خواهد داشت. براساس بيانيه وزارت خارجه امريكا، برايان هوك چه در هند و چه در پايتخت كشورهاي اروپايي يك خط مشترك را دنبال خواهد كرد و آنهم تلاش براي به صفر رساندن خريد نفت از ايران است. هوك به ميزبان‌هاي خود مي‌گويد كه يا خريد نفت از ايران را به صفر برسانيد يا تن به تحريم‌هاي فرامرزي امريكا بسپاريد كه از 4 نوامبر وارد فاز اجرا خواهند شد. سخنگوي وزارت خارجه امريكا در آستانه سفر هوك به هند و اروپا به خبرنگاران گفت كه واشنگتن سياست تحريمي خود عليه ايران را به صراحت براي مشتري‌هاي نفتي ايران توضيح داده و در همين راستا به گفت‌وگو با دولت عراق هم ادامه خواهد داد.
امريكا به تنهايي نمي‌تواند
هدف تحريم و به پاي ميزمذاكره كشاندن ايران است اما به نظر مي‌رسد كه در اين مسير رابطه فراآتلانتيكي ميان امريكا و اروپا در حال تجربه بيشترين صدمه‌ها است كه در برخي جنبه‌ها غيرقابل جبران هم به نظر مي‌رسد.رسانه امريكايي بلومبرگ در اين باره نوشته است: ظاهرا دولت ترامپ مصمم به قطع رابطه ايران با سيستم مالي بين‌المللي است.در حالي كه امريكا تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران را بازمي‌گرداند در مرحله بعدي بلافاصله به سراغ قطع رابطه تهران با سوييفت خواهد رفت. اين اقدام امريكا مي‌تواند بر حجم تنش ميان امريكا و اتحاديه اروپا بيفزايد و اين در حالي است كه يكي از اولويت‌هاي دولت ترامپ در اين مقطع بايد ترميم اتحاد با اروپا باشد. تحت فشار قرار دادن بيش از اين رابطه اروپا و امريكا در چارچوب منافع واشنگتن نيست و علاوه بر اين مي‌تواند هدف بزرگ‌تر واشنگتن كه تغيير رفتار ايران است را زير سوال ببرد. درحالي كه اروپايي‌ها اصرار به حفظ رابطه تجاري با ايران در دوره پسابرجام دارند و تلاش مي‌كنند مكانيسم‌هايي براي تسهيل اين هدف نيز بيابند، دولت ترامپ در حال بررسي اين ايده است كه آيا سوييفت را هدف تحريم‌ها قرار بدهد يا خير. اين اقدام ترامپ مي‌تواند كمپاني‌هاي اروپايي را از هرگونه تجارت با ايران محروم كند. تحت فشار قرار دادن سوييفت براي همراهي با تحريم‌هاي امريكا به معناي وادار كردن اين نهاد مستقر در بلژيك به نقض قوانين اروپا است و اين كاري است كه مديران سوييفت مي‌گويند به آن تن نخواهند داد. نويسنده اين مطلب براي بلومبرگ در ادامه مي‌نويسد: استفاده از سوييفت به عنوان ابزاري براي پيشبرد سياست خارجي، تهديدي جديد در رابطه امريكا و اروپا است. سوييفت مانند يك سيستم عصبي براي شبكه مالي جهاني است كه پيام‌هاي مالي را به بيش از 11 هزار بانك به‌طور سالانه ارسال مي‌كند.سياسي كردن اين شبكه مالي حياتي مي‌تواند اقدامي بي‌ثبات‌كننده در سطح بين‌المللي باشد. همچنين اصرار امريكا بر قطع رابطه ايران و سوييفت مي‌تواند به تولد جايگزيني براي سوييفت كه دلار از چرخه آن حذف شده باشد كمك كند. اين اقدام مي‌تواند در دراز مدت به ضرر امريكا و كمپاني‌هاي فعال امريكايي در سطح بين‌المللي باشد.
بلومبرگ در ادامه نسبت به تبعات داخلي قطع رابطه ايران با سوييفت هم هشدار داده و مي‌نويسد: قطع اين رابطه آنگونه كه در سال‌هاي 2012 تا 2016 انجام شد مي‌تواند به افزايش ناآرامي‌ها و نارضايتي‌ها در ايران ختم شود و همزمان جايگاه تندروهاي مخالف غرب در ايران را ارتقا ببخشد. همچنين اين اقدام مي‌تواند ماندن در برجام را براي ايران غيرممكن سازد و در نتيجه آن تهران با خروج از برجام، فعاليت‌هاي هسته‌اي خود را از سر بگيرد.
بلومبرگ در ادامه مي‌نويسد: مساله اصلي اين است كه امريكا نمي‌تواند از وضع تحريم عليه ايران به نتيجه ملموسي برسد مگر آنكه متحدانش در اين مسير با واشنگتن همراه شوند. در اين مقطع دولت ترامپ حتي نمي‌تواند بگويد كه چه انتظاري از ايران دارد. ترامپ پشت سرهم تكرار مي‌كند كه به دنبال توافقي خوب با ايران است اما هيچ كس نمي‌داند كه منظور واقعي وي از اين توافق خوب چيست؟ مايك پمپئو وزير خارجه هم چيزي حدود 12 پيش‌شرط را تعيين كرده و مي‌گويد كه ايران بايد ابتدا اين پيش‌شرط‌ها را رعايت كند و سپس پشت ميز مذاكره با ترامپ بنشيند. هيچ‌كدام از اين پيش‌شرط‌ها در شرايطي كه امريكا از حمايت تمام قد متحدان خود در اروپا در مواجهه با ايران برخوردار نباشد، منطقي و واقع‌گرايانه به نظر نمي‌رسند. در چنين شرايطي تنها كاري كه از اروپايي‌ها برمي‌آيد اين است كه مرگ برجام به عنوان توافقي هسته‌اي را اعلام كرده و در كنار امريكا به توافقي جايگزين فكر كنند كه اين سناريو هم در اين شرايط غيرممكن به نظر مي‌رسد. به هرحال يك ائتلاف و اتحاد شكننده تنها شرايط را براي همه وخيم‌تر خواهد كرد.
مساله اصلي اين است كه امريكا نمي‌تواند از وضع تحريم عليه ايران به نتيجه ملموسي برسد مگر آنكه متحدانش در اين مسير با واشنگتن همراه شوند. در اين مقطع دولت ترامپ حتي نمي‌تواند بگويد كه چه انتظاري از ايران دارد. ترامپ پشت سرهم تكرار مي‌كند كه به دنبال توافقي خوب با ايران است اما هيچ كس نمي‌داند كه منظور واقعي وي از اين توافق خوب چيست؟
استفاده از سوييفت به عنوان ابزاري براي پيشبرد سياست خارجي، تهديدي جديد در رابطه امريكا و اروپا است. سوييفت مانند يك سيستم عصبي براي شبكه مالي جهاني است كه پيام‌هاي مالي را به بيش از 11 هزار بانك به‌طور سالانه ارسال مي‌كند.سياسي كردن اين شبكه مالي حياتي مي‌تواند اقدامي بي‌ثبات‌كننده در سطح بين‌المللي باشد. همچنين اصرار امريكا بر قطع رابطه ايران و سوييفت مي‌تواند به تولد جايگزيني براي سوييفت كه دلار از چرخه آن حذف شده باشد كمك كند. اين اقدام مي‌تواند در دراز مدت به ضرر امريكا و كمپاني‌هاي فعال امريكايي در سطح بين‌المللي باشد.