در هر سال تحصيلي بايد همواره موضوع معلمان و مقام و منزلت و اهميت آنها در فرآيند توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي جوامع بشري مورد توجه مردم و مسوولان قرار گيرد به همين دليل بر آن شديم نگاهي به توصيه‌هاي يونسكو در رابطه با مقام و منزلت معلمان بيندازيم كه هشداري باشد براي مردم و مسوولان تا به اين شغل شريف و مقدس بيش از گذشته توجه كنند و به اهميت آن بيشتر واقف شوند . اين توصيه‌نامه در تاريخ ۵ اكتبر ۱۹۶۶ در شهر پاريس پس از يك كنفرانس بين‌المللي آموزش در ۱۳ فصل و ۱۴۶ ماده تهيه شده است به همين دليل روز ۵ اكتبر مطابق با ۱۳مهر روز جهاني معلم ناميده شده است. مهم‌ترين ركن اين توصيه‌نامه اين است كه بيان مي‌كند: «آموزش يك حق انساني و بنيادي و حياتي است و نقش اساسي معلمان در پيشرفت آموزش مسلم است و اهميت پشتيباني از معلمان به منظور توسعه جامعه بشري پيشرفته انكارناپذير است.»
تمام ماده‌ها و بندهاي اين توصيه‌نامه داراي اهميت است و نكات بسيار ظريفي را بيان مي‌كنند. در اين نوشتار بر سياق اختصار به بعضي از مواد آن اشاره‌اي گذرا مي‌كنيم:
1- تعريف معلم: در ماده ۱ بيان شده الف: معلم به كليه كساني اطلاق مي‌شود كه مسووليت آموزش دانش‌آموزان را در تمامي مقاطع اعم از نظري و فني و حرفه‌اي بر عهده دارند ب: مقام و منزلت را هم شامل احترام و قدرداني از معلمان مي‌داند و هم به معناي لزوم انجام كار و پاداش و مزاياي اصولي و مناسب گروه شغلي آنها.
2- در ماده ۵ بيان شده «همان طور كه درخشش، پيشرفت و نياز به آموزش و پرورش قابل مشاهده و تقدير است مقام و منزلت معلم نيز بايد با اين توانمندي متناسب باشد.» در ماده ۶ گفته شده «تدريس همانند يك حرفه بايد مورد توجه قرار گيرد. اين شغل يك خدمت عمومي است كه به معلماني دانشمند و خبره نيازمند است.»
3- سازمان معلمان: در اين توصيه‌نامه در رابطه با سازمان معلمان (تشكل‌هاي غيردولتي كه با مشاركت معلمان شكل مي‌گيرد و در ايران در قالب كانون‌هاي صنفي فرهنگيان تجلي يافته است) وظايف متعددي قائل شده كه بايد در تعامل با آموزش و پرورش انجام گيرد از جمله ماده ۹ در اهميت آن چنين گفته « سازمان معلمان به عنوان يك جريان سودمند كه مي‌تواند بيشترين كمك را به پيشرفت آموزش و پرورش بكند بايد مورد توجه قرار بگيرد اين سازمان و آموزش و پرورش بايد به منظور دستيابي به آموزش و پرورش پيشرفته با تعيين سياست آموزشي به‌طور متحد عمل كنند.»
4- «نقش‌هاي متعددي در اين توصيه‌نامه براي سازمان معلمان قائل شده است كه بعضي عبارتند از ماده ۷۱» ضوابط حرفه‌اي مرتبط با عملكرد معلم را بايد با مشاركت سازمان معلمان تبيين و تثبيت كرد «ماده ۷۳» آيين‌نامه انضباطي يا سلوك رفتاري بايد توسط سازمان معلمان تبيين شود. قوانين شايسته به تضمين حيثيت شغلي و انجام وظايف حرفه‌اي مطابق با قواعد اعتقادي كمك مي‌كند «ماده ۸۲» دستمزد يا مزايا و نحوه كار معلم، بايد از طريق فرآيند مذاكره بين سازمان معلمان و سازمان استخدام كشوري تعيين شود «ماده ۸۹» ساعات كار موظفي معلمان در روز و هفته بايد با مشورت سازمان معلمان تعيين شود.»
5- سياست‌ها و اهداف آموزش و پرورش: در ماده ۱۰ اين اهداف بيان شده كه بعضي از بندهاي آن ذكر مي‌شود بند دال «از آنجا كه آموزش يك عامل اساسي در رشد اقتصاد است برنامه آموزشي بايد بخش منسجمي از برنامه‌ريزي اقتصادي و اجتماعي را كه به منظور توسعه شرايط زندگي در نظر گرفته شده است، تشكيل دهد «بند ح» به عنوان يك هدف آموزشي، هيچ كشوري نبايد به كميتي اندك قانع باشد بلكه بايد به دنبال توسعه كيفي باشد. بند «ل» با توجه به اينكه دستيابي به آرمان و هدف‌هاي آموزشي ارتباط مستقيم و بستگي زيادي به امكانات مالي دارد، بايد در تمامي كشورها درصد قابل توجهي از بودجه ملي براي توسعه آموزشي در نظر گرفته شود.»
6- گزينش معلم: در رابطه با گزينش معلمان در فصل پنجم چند توصيه شده است «ماده ۱۳» جهت تعيين و انتخاب متقاضيان اين شغل، بايد با انجام يك آزمون و مطابق با موازين حقوقي، يك دوره مورد تاييد در مركز تربيت معلم گذرانده شود. «ماده ۱۴» تربيت معلم مبنا و اساس كار معلمي قرار گيرد. معلم، آموزش و پرورش را تكميل مي‌كند اين تربيت بايد متضمن عشق به خدمت باشد، عشق به خدمت داوطلبان را شايسته شغل معلمي مي‌كند «ماده ۲۲» يك برنامه تربيت معلم بايد شامل دوره‌هاي آموزش عالي، آموزش اختصاصي و كسب مهارت تربيتي باشد. «ماده ۲۸» مراكز تربيت معلم بايد از شكل مركز تربيت نيروي انساني و حالت نظري به صورت يك مركز توسعه خدمات آموزشي درآيد اين امر باعث ايجاد هماهنگي بين مدارس و نتايج حاصل از تحقيقات و در نهايت پيشرفت فنون تدريس مي‌شود، پيشرفت فنون تدريس نيز سبب مي‌شود كه مدارس و معلمان در كارشان كارآزموده‌تر شوند.»
7- در خصوص پيشرفت و ترفيع شغلي معلمان: ماده ۴۳ مسووليت‌ها در آموزش و پرورش، همانند بازرس، رييس آموزش و پرورش، مدير واحد آموزشي و يا ديگر مسووليت‌هاي مخصوص بايد تا حد امكان به معلمان كارآزموده سپرده شود. «ماده ۴۴» ارتقا بايد توسط مرجعي شايسته و بر اساس ارزيابي دقيق و بي‌طرفانه از صلاحيت‌هاي معلمان براي احراز پست جديد صورت گيرد. تعيين معيارهاي شغلي جهت ارتقاء با توجه به شرح وظايف و مشورت با سازمان معلمان امكان‌پذير است.»
8- امنيت شغلي معلمان: «ماده ۴۵» به منظور علاقه‌مند شدن معلمان به آموزش و پرورش، استخدام رسمي و امنيت شغلي ضروري است. معلمان بايد در مقابل تغييرات دروني تشكيلات اداري يا مدارس حمايت شوند.
9- در خصوص معلمان زن: توصيه اكيد شده كه بايد به گونه‌اي براي آنان برنامه‌ريزي شود كه بتوانند مسووليت‌هاي خانوادگي خود را انجام دهند. مساله ايجاد شيرخوارگاه و مهد كودك و انتخاب محل كار نزديك به محل زندگي از جمله اين توصيه‌ها است.
10- استقلال شغلي: قسمتي از ماده ۶۱ چنين است بايد به معلمان در انتخاب و تعديل موضوعات تدريس، انتخاب كتاب‌هاي كمك درسي و روش‌هاي كاربردي تدريس، ارايه طرح درس و استفاده از ياري كارشناسان تعليم و تربيت اختيارات لازم داده شود. «ماده ۶۲ » معلمان و سازمان‌شان بايد در توسعه دوره جديد كتاب‌هاي كمك درسي و راهنماي تدريس مشاركت كنند. «ماده ۶۳» هر سيستم بازرسي يا نظارت بايد باعث تشويق، دلگرمي و كمك به معلمان در اجراي وظايف حرفه‌اي‌شان باشد و نبايد به كم شدن استقلال، قوه ابتكار و تعهد معلمان منجر شود.
11- ساخت و ساز مدارس و مسكن معلمان: ماده «108» مدارسي كه ساخته مي‌شوند بايد ايمن باشند طراحي همه جانبه و اسكلت ساختمان (معماري) بايد جالب توجه باشد در ساخت مدارس بايد به اهميت تدريس موثر و فعاليت‌هاي فوق برنامه واقف بود. «ماده ۱۱۱» ضروري است براي معلمان و خانواده‌شان در مناطق دور دست مسكن شايسته و ترجيحا مستقل در نظر گرفته شود و يا با دادن كمك هزينه جهت اجاره منزل، در رفع اين مشكل كوشيد.
12- دستمزد معلمان: «ماده ۱۱۴» از جمله عوامل مختلفي كه بر مقام معلم تاثير دارد اهميت پرداخت دستمزد است در دنياي كنوني كيفيت ديگر عوامل، همانند ثبات يا حرمتي كه مطابق ميل معلمان باشد به سطح درك جامعه از اهميت كارشان بستگي زيادي دارد. از نظر اقتصادي و جايگاهي كه معلمان در آن قرار مي‌گيرند، بايد به عنوان مادر مشاغل به آن نگريست. «ماده ۱۱۵ بند الف» دستمزد معلمان بايد انعكاس اهميت كار اين واحد اجتماعي و در نتيجه ارزش و منزلت معلمان باشد. «بند د» پذيرش اهميت شغل معلمي به تعيين دستمزد كمك مي‌كند در حقيقت و بدون هيچ شكي اين مشاغل به كيفيت و تجربه بالايي نياز دارد. بدون تجربه و كيفيت كار نمي‌توان مسووليت‌هاي بزرگ را به دوش گرفت. «ماده ۱۱۶» معلمان بر اساس دستمزدي جدول‌بندي شده كه با همكاري و توافق سازمان معلمان تعيين شده حقوق دريافت مي‌كنند. «ماده ۱۱۷» ساختار دستمزد بايد به گونه‌اي برنامه‌ريزي شود كه باعث اعتراض و شورش نسبت به بي‌عدالتي‌ها نشود …
13- مراقبت‌هاي پزشكي: «ماده ۱۲۸» در مناطقي كه خدمات پزشكي كمياب است، معلمان بايد به منظور دسترسي به مراقبت‌هاي پزشكي به ميزان لازم هزينه سفر دريافت كنند.
14- تشخيص تعداد معلم مورد نياز: ماده ۱۴۱ «بند ب» براي تعيين و تشخيص تعداد معلم و كمبود در اين زمينه بايد رابطه‌اي ثابت تعريف شود. وجود كلاس‌هاي پرظرفيت و افزايش غير‌عقلاني ساعات تدريس موظف با اهداف و فعاليت‌هايي آموزش و پرورش ناسازگار است و باعث خسارت به دانش‌آموزان مي‌شود. مديران شايسته نبايد اين مصلحت‌هاي غيرلازم را بپذيرند و ادامه دهند، آنها بايد به فوريت درصدد جبران اين مصلحت‌ها برآيند. «ماده ۱۴۵» متوليان امور بايد توجه داشته باشند كه بهبود و اصلاحات در رفاء و وضعيت مالي معلم و چگونگي كار و زندگي معلم، مبين مقام و منزلت معلم است استخدام و امنيت شغلي بهترين راهكار براي فايق آمدن بر هر كمبود است.
دبير بازنشته فيزيك شيراز