قرعه قطع كمك‌هاي مالي ترامپ اين‌بار به نام پاكستان افتاد
نيش واشنگتن به عمران خان
شهاب شهسواري
سه روز مانده به سفر برنامه‌ريزي شده وزير خارجه و فرمانده ستاد مشترك ارتش امريكا به اسلام‌آباد براي ديدار و گفت‌وگو با مقام‌هاي دولت جديد پاكستان، وزارت دفاع امريكا اعلام كرد كه كمك‌هاي نظامي خود به ارتش پاكستان را لغو مي‌كند. بر اساس گزارش خبرگزاري رويترز، سرهنگ كُن فالكنر، سخنگوي پنتاگون گفته است: «به دليل ناتواني پاكستان در اقدامي فوري براي پشتيباني از استراتژي امريكا در جنوب آسيا، 300 ميليون باقي مانده از تعهدات امريكا به محل ديگري اختصاص داده شد.» درست دو هفته بعد از آغاز به كار دولت جديد در اسلام‌آباد، در شرايطي كه وضعيت اقتصادي پاكستان به‌شدت شكننده است، اين اقدام امريكا به عنوان بزرگ‌ترين متحد نظامي و امنيتي پاكستان، يك اقدام غافلگيرانه براي كاهش ثبات اقتصادي و امنيتي اين كشور به نظر مي‌رسد. پيش از اين ابتداي سال 2018 ايالات متحده امريكا 500 ميليون دلار ديگر از تعهدات خود را براي پرداخت در صندوق پشتيباني ائتلاف ملغي كرده‌بود. صندوق پشتيباني ائتلاف CSF با هدف تامين منابع مالي عمليات مشترك ارتش امريكا و پاكستان در شمال اين كشور براي مبارزه با گروه‌هاي تروريستي و از يك سال بعد از حمله نظامي امريكا به افغانستان تاكنون تشكيل شده است. به گفته سخنگوي پنتاگون، هنوز محل مصرف اين مبلغ مشخص نشده است و «كنگره امريكا بايد در مورد رد يا قبول اين موضوع راي دهد.» با اين حال اين سخنگو اعلام كرده است كه پنتاگون تصميم قطعي خود را در مورد قطع اين كمك‌ها گرفته است. پاكستان طي 16 سال گذشته معادل 33 ميليارد دلار از امريكا در قالب كمك‌هاي توسعه‌اي و نظامي و سهم امريكا در صندوق مشترك دريافت كرده است، طي اين مدت ميزان مشاركت امريكا در صندوق پشتيباني ائتلاف 14 ميليارد دلار بود كه طي سال‌هاي اخير به تدريج كم و كمتر شده است. در شرايطي كه رقم مشاركت امريكا در سال 2014 بيش از 2 ميليارد دلار بود اين رقم در سال 2016 نزديك يك ميليارد دلار رسيد و براي سال 2017 معادل 800 ميليون دلار مشاركت در صندوق پشتيباني ائتلاف در نظر گرفته بود كه تمامي اين رقم در دو نوبت متوقف شد. امريكا 17 سال است كه در مرزهاي شمالي پاكستان، در طولاني‌ترين جنگ فرامرزي خود درگير نبرد با طالبان در افغانستان است. طي يك سال گذشته واشنگتن اتهام‌زني به پاكستان مبني بر پناه دادن و حمايت از گروه‌هاي تروريستي در افغانستان را به‌شدت افزايش داده است و اسلام‌آباد را به عنوان متهم اصلي بازماندن امريكا از پايان دادن به جنگ افغانستان معرفي مي‌كند.
تلافي ميزباني از ظريف
قطع كمك‌هاي نظامي امريكا به صندوق پشتيباني ائتلاف سه روز بعد از سفر وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران به اسلام‌آباد و سه روز مانده به سفر وزير خارجه ايالات متحده امريكا به اين كشور اتفاق افتاده است. روزنامه گاردين در گزارشي از دلايل لغو كمك‌هاي نظامي امريكا به پاكستان، به سفر هفته پيش ظريف به اسلام‌آباد اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: «تحليلگران اشاره مي‌كنند كه بيانيه جديد پنتاگون ممكن است بازتاب ناخشنودي واشنگتن از تصميم عمران خان براي پذيرايي از وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران، محمدجواد ظريف به عنوان اولين مهمان خارجي باشد. بيانيه نخست‌وزير پاكستان پس از اين ديدار كه در حمايت از برجام منتشر شد نيز بر ميزان ناخشنودي واشنگتن از دولت جديد در اسلام‌آباد افزوده است.» سحر طارق، پژوهشگر امور پاكستان در موسسه صلح ايالات متحده به گاردين مي‌گويد: «ميزباني اسلام‌آباد از ظريف بسيار گرم و صميمانه بود. پيام اين سفر، تمايل پاكستان به روابط نزديك با ايران است؛ مساله‌اي كه ايالات متحده آن را كاملا بر خلاف سياست‌هاي خود مي‌داند.» عمران خان به صورت مشخص بارها پيش از رسيدن به مقام نخست‌وزيري از همكاري‌هاي نظامي ميان امريكا و پاكستان انتقاد كرده است و بعد از رسيدن به رياست دولت هم برنامه خود را «لغو تمام پيمان‌هاي خلاف منافع ملي» عنوان كرده است. همچنين پيش‌بيني مي‌شود كه اولين سفر خارجي عمران خان، ستاره پيشين كريكت پاكستان و نخست‌وزير كنوني اين كشور، به مقصد تهران باشد. عمران خان تاكيد كرده كه خواستار «روابطي متوازن‌تر» با ايالات متحده امريكاست و علاقه‌اي ندارد كه به رابطه «حامي‌پرورانه» با دولت امريكا ادامه دهد.
هديه سال نو
با آغاز سال جديد ميلادي، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا با انتشار پيامي در حساب كاربري توييتر خود به كمك‌هاي مالي و نظامي امريكا به پاكستان تاخت. ترامپ، روز اول سال 2018 در پيام خود خطاب به پاكستان نوشته‌بود: «ايالات متحده امريكا به شكل احمقانه‌اي بيش از 33 ميليارد دلار كمك در طول 15 سال گذشته در اختيار پاكستان قرار داده است و آنها چيزي جز دروغ و فريب به ما پس ندادند، با اين خيال كه رهبران ما ديوانه‌اند. آنها به تروريست‌هايي كه ما در افغانستان تعقيب مي‌كنيم، محل امن مي‌دهند و كمك بسيار كمي به ما مي‌كنند. ديگر اينگونه نخواهد ماند.» در واكنش به اين توييت، وزير خارجه وقت پاكستان، خواجه آصف اين اظهارنظر را «توجيهي براي شكست امريكا در افغانستان عنوان كرد.» خواجه آصف تاكيد كرده‌بود: «ما قبلا هم به واشنگتن اطلاع داده‌ايم كه همكاري بيشتري با آنها نخواهيم داشت، در نتيجه عبارت ديگر اينگونه نخواهد بود، ديگر معنايي ندارد.» همزمان با اين توييت، نخست‌وزير وقت پاكستان، شاهد خاقان عباسي هم جلسه كميته امنيت ملي پاكستان را با حضور بلندپايه‌ترين مقام‌هاي امنيتي و نظامي اين كشور تشكيل داد و با صدور بيانيه‌اي تاكيد كرد: «اين اظهارات كاملا غيرقابل فهم است، چرا كه به شكل واضح با واقعيات ميداني تناقض دارد. چنين اظهاراتي كاملا بدون توجه به اعتمادي كه طي نسل‌ها بين دو كشور ايجاد شده است، بيان شده‌اند.» اين درگيري‌هاي لفظي ميان واشنگتن و اسلام‌آباد، بعد از روي كار آمدن دولت عمران خان هم ادامه پيدا كرده است. دو هفته پيش و بعد از تماس تلفني وزير خارجه ايالات متحده امريكا با نخست‌وزير پاكستان، وزارت خارجه پاكستان، متن منتشر شده از سوي وزارت خارجه امريكا از خلاصه اين تماس را «خلاف واقع» توصيف كرد. شاه محمود قريشي، وزير خارجه جديد پاكستان تاكيد كرده‌بود «آنچه در اين بيانيه با عنوان تروريست‌ها در خاك پاكستان توصيف شده است، كاملا مخالف واقعيت‌هاي ميداني است.» او از وزارت خارجه امريكا خواسته‌بود اين اشتباه را اصلاح كند. در بيانيه منتشر شده از سوي وزارت خارجه امريكا آمده‌بود «وزير خارجه پمپئو از نخست‌وزير پاكستان خواست اقدامي جدي عليه گروه‌هاي تروريستي در خاك پاكستان انجام دهد.» طي روزهاي گذشته وزارت خارجه ايالات متحده امريكا اعلام كرد كه متن پياده شده كامل گفت‌وگو را براي پاكستان ارسال كرده كه اين عبارت در آن وجود دارد. وزارت خارجه پاكستان به تازگي از رسانه‌ها خواسته است كه اين موضوع را بيشتر پيگيري نكنند.
لبه پرتگاه اقتصادي
وضعيت اقتصادي پاكستان پيش از روي كار آمدن عمران خان
در وضعيت بدي قرار داشت و براي بيرون آمدن از اين وضع به دنبال استقراض خارجي از صندوق بين‌المللي پول بود. طي دهه‌هاي گذشته، پاكستان بارها مجبور شده است براي جبران كسري بودجه به صندوق بين‌المللي پول مراجعه كند. سمير للواني، مدير برنامه آسياي جنوبي انديشكده مركز استيمسون به رويترز مي‌گويد: «اين اقدام امريكا يك اقدام كاملا برنامه‌ريزي شده براي انباشت تدريجي فشار بر پاكستان بود. درست زماني كه آنها در آسيب‌پذيرترين وضعيت ممكن قرار دارند، امريكا سعي مي‌كند تا فشار را بيشتر كند.» به گفته اين كارشناس مسائل پاكستان «اين پيام روشن، نشانه‌اي از پاسخي خواهد بود كه پاكستاني‌ها در صورت رجوع به صندوق بين‌المللي پول براي دريافت كمك با آن مواجه مي‌شوند.» درست يك ماه پيش، مايك پمپئو وزير خارجه ايالات متحده امريكا، در مورد احتمال فشار امريكا براي رد درخواست پاكستان از صندوق بين‌المللي پول اشاراتي كرده‌بود.
پمپئو، در گفت‌وگو با شبكه خبري سي‌ان‌بي‌سي تاكيد كرده‌بود: «اشتباه نكنيد! ما كاملا فعاليت‌هاي صندوق بين‌المللي پول را از نزديك دنبال مي‌كنيم. هيچ منطقي وجود ندارد كه پول‌هاي صندوق بين‌المللي پول از ماليات دلاري امريكايي‌ها يا مربوط به ماليات‌ها از طريق سرمايه‌هاي امريكا در صندوق، به چين يا كشورهايي اختصاص داده‌شود كه در چين منفعت دارند.» طي سال‌هاي اخير روابط اقتصادي چين و پاكستان بسيار گسترش يافته و چين سرمايه‌گذاري‌هاي گسترده‌اي در اين كشور انجام داده است. در عين حال پاكستان بخش بزرگي از واردات تسليحاتي خود را از چين انجام مي‌دهد و بر خلاف گذشته كه ارتش اين كشور تحت‌الحمايه امريكا بود، وابستگي بيشتري به تسليحات نظامي چيني پيدا مي‌كند.