ساعت 22:30 به وقت تهران و 2 بعدازظهر به وقت واشنگتن نه تنها ايران بلكه 5 قدرت جهاني، همگي منتظر تصميم دونالد ترامپ از كاخ سفيد بودند تا تكليف امريكا در مورد رفتن از توافق يا ماندن در برجام روشن شود. در نهايت ترامپ خروج از اين توافق بين‌المللي را اعلام كرد و گفت كه تحريم‌هاي اقتصادي شديدتري عليه ايران وضع خواهد كرد. تصميم ترامپ اما با استقبال اتحاديه اروپا مواجه نشد و فدريكو موگريني برجام را توافقي خواند كه حاصل مذاكراتي 12 ساله است. دقايقي بعد از تصميم امريكا حسن روحاني، رييس‌جمهوري در گفت‌وگوي زنده تلويزيوني با مردم برجام را توافقي بدون امريكا توصيف كرد كه ادامه خواهد يافت و از اين لحظه توافقي ميان ايران و 5 كشور ديگر محسوب مي‌شود. او همچنين به مردم اطمينان داد كه براي آينده جاي هيچ نگراني نيست. رييس‌جمهوري تاكيد كرد كه به وزارت خارجه دستور داده تا طي چند هفته آينده با كشورهاي اروپايي، چين و روسيه مذاكرات لازم را انجام دهد. او توضيح داد در صورتي كه پايان مهلت مقرر ايران به اين نتيجه برسد حاصل همكاري با اين 5 كشور به آنچه در برجام و خواست ملت بوده منجر خواهد شد، برجام پايدار خواهد ماند اما اگر منافع ايران تامين نشود تصميمات بعدي نظام را به مردم اعلام خواهد كرد. روحاني در پايان ابراز خوشحالي كرد كه «يك مزاحم از برجام خارج شده است» و همچنين اعلام كرد كه سازمان انرژي اتمي كشور آماده غني‌سازي صنعتي بدون محدوديت است. اين دومين بار پس از روي كار آمدن ترامپ در امريكا است كه رييس‌جمهوري اين كشور ايران را تهديد به خروج از برجام كرد و البته اين‌بار امريكا رسما از توافق خارج شد. از همين رو 6 ماه پاياني سال گذشته تاكنون مقامات عاليرتبه ايران پيش پيش نسبت به تصميمات ترامپ واكنش نشان داده و بعضا از استراتژي كلي نظام در مقابل خروج احتمالي امريكا از برجام گفته‌اند. گرچه پيش از اعلام رسمي امريكا مقامات ايراني سناريو يا سناريوهاي دقيق و صريحي در قبال خروج احتمالي امريكا از برجام اعلام نكرده‌اند اما از لا‌به‌لاي مواضع آنها واكنش شب گذشته رييس‌جمهوري به عنوان سخنگوي نظام جمهوري اسلامي قابل پيش‌بيني بود.
برجام را ريز ريز مي‌كنيم
يكي از مهم‌ترين واكنش‌ها به تهديد بازگشت تحريم‌ها پس از آغاز خط و نشان‌هاي ترامپ براي ايران از سوي رهبر معظم انقلاب بود. زماني كه ترامپ از پاره كردن برجام سخن گفت، ايشان مهر 96 در ديدار نخبگان علمي گفتند«مادامي كه طرف (توافق) پاره نكند ما هم پاره نمي‌كنيم اما اگر پاره كرد ما ريز ريزش مي‌كنيم.» ايشان شهريور 96 هم تاكيد كردند كه «هر حركت غلط نظام سلطه در قضيه برجام با عكس‌العمل جمهوري اسلامي مواجه خواهد شد.»
سناريوهاي مختلف بررسي شده است
كسي كه پيش از روزهاي منتهي به 18 ارديبهشت درباره طرح‌هاي جايگزين برجام سخن گفت، عالي‌ترين مقام اجرايي كشور بود. حسن روحاني در جريان سفر به خراسان رضوي بي‌محابا در مقابل امريكا موضع گرفت و گفت خروج امريكا از برجام «در زندگي ما تغييري ايجاد نخواهد كرد» و در برابر هر تصميمي كه ترامپ بگيرد «طرح و برنامه داريم و مقاومت خواهيم كرد. » او البته تاكيد كرد كه از چند ماه پيش سناريوهاي مختلفي بررسي شده و براي واكنش به آن دستورهاي لازم به بخش‌هاي مختلف اجرايي ازجمله سازمان انرژي اتمي و بخش اقتصادي ابلاغ شده است. او البته روز گذشته نيز پس از بازديد از بيست‌و‌سومين نمايشگاه بين‌المللي نفت، گاز و پالايش و پتروشيمي بار ديگر بر تعامل سازنده با دنيا تاكيد كرد و گفت: «اساس سياست ما اين است كه با دنيا كار كنيم و تعامل سازنده داشته باشيم.» با اين حال يادآور شد كه «ممكن است دو ماه يا سه ماه درگير مشكل باشيم اما از آن عبور خواهيم كرد.»
بي‌تعهدي نتيجه مشابه دارد
علي لاريجاني، رييس مجلس هم در جلسه غيرعلني روز گذشته و هم در نطق پيش از دستور در مورد تصميمات اخير امريكا سخن گفت. در اين نشست غيرعلني سناريوهايي كه ممكن است امريكايي‌ها درباره برجام داشته‌باشند مطرح و تاكيد شد «ما براي هر سناريويي، سناريوي خاص خود را داريم.» رييس مجلس در نطق پيش از دستور نيز خطاب به ترامپ گفت: «آقاي ترامپ! نتيجه رذالت‌هاي امنيتي امريكا و صهيونيست‌‌ها در كمك به تروريست‌ها در سال‌هاي گذشته در آراي ملت رشيد لبنان را ملاحظه كنيد. ترديد نكنيد كه بي‌تعهدي در مساله هسته‌اي هم نتيجه مشابهي خواهد داشت.
هيچ مذاكره جديدي در كار نخواهد بود
«جمهوري اسلامي بر سر برجام هيچ مذاكره جديدي نخواهد كرد و مسائلي نظير توانمندي دفاعي از جمله مباحث مربوط به فناوري موشكي را نيز كه براي دفاع از كيان كشور است به هيچ عنوان قابل مذاكره نمي‌داند.» موضع صريح رييس دستگاه قضا نسبت به احتمال تغيير و تحول در شرايط برجام بود. او البته چند روز بعد هم اصلي‌ترين تعهد امريكا در اين توافق را رفع تحريم‌ها دانسته بود كه به گفته او «نه‌تنها اين كار را انجام ندادند بلكه به عناوين ديگر تحريم‌هايي را عليه ايران اعمال كرده است» از همين روي «خروج امريكايي‌ها از برجام در عالم واقع هيچ مشكلي براي جمهوري اسلامي ايجاد نخواهد كرد زيرا تاكنون نيز منافعي از جانب امريكا در چارچوب برجام متوجه ايران نشده بود كه حال با خروج آنها اين منافع به خطر بيفتد .»
تاكيد بر افزايش توان دفاعي
نيروهاي نظامي در مواجهه با اظهارات مقامات امريكايي همواره بر افزايش توان موشكي و دفاعي تاكيد داشته و دارند. سرلشكر محمدحسين باقري، رييس ستاد كل نيروهاي مسلح در جريان همايش ملي سازمان پدافند غيرعامل با اشاره به اينكه در فهرست تحريم‌هاي پيش‌بيني‌شده امريكا عليه ايران «طيفي از عمليات و قوانين و تهديدها» وجود دارد، گفته بود: «اگر تحريم‌ها برگردد خروج ايران از برجام قطعي است.»
سرلشكر محمدعلي عزيز‌جعفري، فرمانده كل سپاه پاسداران نيز گفته‌بود كه «برجام هيچ فايده‌اي براي كشور نداشته است» و البته تاكيد كرده بود «امريكا بداند هرچه فشار اقتصادي و تحريم را بيشتر كند اراده ملت ايران در افزايش توان دفاعي و موشكي بيشتر مي‌شود و برد و دقت موشك‌ها را بيشتر خواهند ديد.»
منفعل نخواهيم بود
علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي در گفت‌وگويي با همشهري كه بخشي از آن روز گذشته منتشر شد، تاكيد كرده كه «اگر امريكا مقابله با ايران را كليد بزند، منفعل نخواهيم بود.»
شمخاني همچنين تشريح كرد كه ترامپ و دولت امريكا در رابطه با برجام سه راهبرد موازي را دنبال مي‌كنند. «راهبرد حداقلي و فرسايش منافع و بي‌خاصيت كردن برجام براي ايران، گرفتن امتيازات بيشتر از جمهوري اسلامي ايران از مسير برجام و تخريب برجام» سه راهبردي است كه شمخاني تشريح كرد.
جمله كليدي روحاني:
خروج مزاحم از برجام
برجام توافقي بين ايران و امريكا نبوده كه امريكا اعلام كند از آن خارج مي‌شود
ارز مورد نياز بازار را تامين خواهيم كرد
به سازمان انرژي اتمي دستور داده‌ام هماهنگي‌هاي لازم را براي آغاز غني‌سازي صنعتي بدون محدوديت انجام دهند
به وزارت خارجه دستور دادم كه ظرف چند هفته آينده با كشورهاي اروپايي و دو كشور چين و روسيه مذاكرات لازم را انجام بدهد