لزوم اجتناب از تنش بين كشورها در قلمرو سوريه
كوروش احمدي
سحرگاه دوشنبه اسراييل طي اقدام تجاوزكارانه ديگري در سوريه، گامي ديگر در جهت نزديك كردن منطقه به پرتگاه جنگي ديگر برداشت. اين حمله كه عليه پايگاه نظامي تياس در استان حمص كه مطابق برخي گزارش‌ها مقر هماهنگي نيروهاي مورد حمايت ايران در سوريه است، صورت گرفت، از جمله منجر به شهادت 4 مستشار ايراني شد. اين تجاوز كه با سوءاستفاده از جنجال‌هاي مربوط به ادعاي حمله شيميايي به شهر دوما در روز شنبه و لفاظي‌هاي ترامپ مبني بر واكنش به آن انجام شد، روند فزاينده تنش بين ايران و اسراييل در سوريه را بيش از پيش در مركز توجه قرار داده است؛ خاصه آنكه اسراييل يك بار ديگر در 10 فوريه گذشته نيز به بهانه نفوذ يك پهباد ايراني به قلمرواش، به اين پايگاه حمله كرده بود. اسراييل مدعي است كه قصدش جلوگيري از حضور نظامي دايمي ايران در سوريه و رساندن ملزومات به حزب‌الله است.
ادعاي اسراييل مبني بر مخالفت با حضور نظامي ايران در سوريه در واقع مي‌تواند در خدمت اهداف تجاوزكارانه اسراييل باشد. مقامات اسراييلي طي يكي دو دهه گذشته همواره تهديد كرده‌اند كه ممكن است اهدافي در ايران را هدف قرار دهند. آنها نگران آن هستند كه در چنين صورتي نيروهاي ايراني يا شبه‌نظاميان همسو با ايران در مرزهاي آن كشور دست به عملياتي تلافي‌جويانه بزنند. از اين رو، اسراييل تلاش دارد تا مانع حضور نظامي دايمي ايران در جوار مرزهاي خود شود. در اين رابطه، در اوت گذشته، فرمانده سابق نيروي هوايي اسراييل اقرار كرد كه از 2012 نزديك به صد عمليات هوايي عليه برخي اهداف و كاروان‌هاي تداركاتي حزب‌الله در سوريه انجام داده‌اند. همچنين، اسراييل هميشه تلاش داشته تا ترامپ را به برخورد تهاجمي‌تر عليه ايران در سوريه تشويق كند.
در اين ميان نقش روسيه نيز بسيار مهم است. اين كشور مايل به حفظ روابط دوستانه با ايران و اسراييل است و تاكنون در اين مورد موفق نيز بوده است. اما اين امر هزينه‌هايي براي ايران داشته است. در حالي كه روسيه بر فضاي سوريه در غرب فرات كنترل و اشراف كامل دارد و از جمله تركيه و امريكا نيز بدون هماهنگي با روسيه قادر به عمليات هوايي در اين منطقه نيستند، اسراييل امكان داشته تا مكررا در اين فضا عمليات انجام دهد؛ عملياتي كه نمي‌تواند بدون موافقت روسيه صورت گيرد. ظاهرا از 2015 ترتيباتي براي اين هماهنگي و اجتناب از برخورد دو طرف وجود داشته است. با توجه به اين سابقه، آنچه كه در ارتباط با حمله اخير به پايگاه تياس مهم است، اين است كه ظاهرا اين عمليات بدون هماهنگي قبلي با روسيه انجام شده است. سخنان پشكوف، سخنگوي كرملين، در مصاحبه‌اش تا حدودي حاكي از اين امر است و اقدام هواپيماهاي اسراييلي به شليك موشك از فراز خاك لبنان و عدم ورود آنها به قلمرو سوريه نيز مي‌تواند مويد اين نظر باشد. اعلام مقامات روسيه مبني بر اينكه اين عمليات توسط اسراييل انجام شده، دليل ديگري است. اين در حالي است كه معمولا اسراييل از تاييد يا تكذيب نقشش در اينگونه عمليات خودداري مي‌كند و در گذشته نيز روسيه هيچگاه اسراييل را متهم به انجام حملات مشابه نكرده بود. اما روسيه نمي‌تواند توازن موجود را براي هميشه حفظ كند و دير يا زود بايد به جانب يكي از اين دو طرف متمايل شود.
دو حمله اسراييل به پايگاه تياس، برخورد نظامي بين امريكا و يك واحد نظامي مركب از نفرات سوري و غير سوري در اطراف دير‌الزور در 7 فوريه و برخوردهايي كه پيش از آن در حوالي بوكمال (القائم) و... روي داد، همگي حاكي از فاصله گرفتن بحران سوريه از خصلت نيابتي و غلبه خصلت بين‌المللي است. اين به اين معني است كه اكنون ديگر شماري از كشورها شامل ايران، امريكا، روسيه و اسراييل در قلمرو سوريه با تكيه بر امكانات و نيروي انساني خود مستقيما درگير نوعي جنگ هستند. در اين رابطه تهديد اخير ترامپ، مبني بر اقدام عليه روسيه و متحدان آن در ارتباط با حمله شيميايي ادعايي را نيز بايد در نظر گرفت. در حالي كه بسيار بعيد است كه امريكا عليه امكانات روسيه در سوريه دست به اقدام نظامي بزند، اما چنين اقداماتي عليه نيروهاي مورد حمايت ايران در آن كشور محتمل است و مدتي است كه از وجود طرح‌هايي در اين رابطه سخن مي‌رود.
هر چند حمله احتمالي امريكا به اهدافي در سوريه در غياب يك استراتژي جامع بيشتر به درد راضي كردن خود و افكار عمومي مي‌خورد، اما چنين حمله‌اي مي‌تواند ابعاد بين‌المللي بحران سوريه را تشديد و برجسته‌تر كند. در چنين شرايطي، مقامات ذي‌ربط ايراني بايد بكوشند تا مانع بالا گرفتن منازعات در قلمرو سوريه شوند و به خاطر داشته باشند كه با توجه به بسياري عوامل مانند دوري پشت جبهه، يعني قلمرو ايران، امكان اخلال در خطوط تداركاتي، حضور قوي امريكا در مديترانه، ناروشن بودن نوع برخورد روسيه و بسياري عوامل ديگر لازم است از برخورد نظامي دامنه‌دار در قلمرو سوريه اجتناب شود. به‌علاوه، با توجه به نقش مهم روسيه در سوريه، ايران مي‌تواند و بايد از مسكو انتظار داشته باشد كه در جهت كاهش تنش در سوريه و به ويژه مهار كردن اسراييل در آن كشور بكوشد.