ديپلماسي ميان ايران و امريكا وارد مرحله جديدي شد
زورآزمايي فني در سايه بيم و اميد
پس از پايان دور سوم مذاكرات در روز شنبه كه نزديك به پنج ساعت به طول انجاميد، هيات‌هاي امريكايي و ايراني براي انجام مشورت‌هاي لازم، مسقط را به مقصد پايتخت‌هاي خود ترك كردند. اين درحالي است كه راند چهارم مذاكرات قرار است روز شنبه آينده، ۱۳ ارديبهشت برگزار شود. اين رايزني‌ها در شرايطي به پايان رسيد كه هر دو طرف نشست اخير را مثبت و سازنده ارزيابي كردند. در همين راستا، وبگاه آكسيوس به نقل از مقامات امريكايي مدعي شد كه هر چند هنوز كارهاي زيادي براي انجام دادن وجود دارد، اما پيشرفت‌هاي بيشتري براي دستيابي به توافق حاصل شده است. به ادعاي اين وبگاه، در مذاكرات روز شنبه مسقط، براي نخستين‌بار بود كه طرفين به جزييات فني توافق هسته‌اي احتمالي، به ويژه محدوديت‌هايي كه ايالات‌متحده قصد دارد بر برنامه هسته‌اي ايران اعمال كند و تحريم‌هايي كه ايران خواهان لغو آنهاست، پرداختند. ازسوي ديگر، وزير امور خارجه عمان به عنوان ميانجي مذاكرات غيرمستقيم تهران و واشنگتن با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرد كه گفت‌وگوهاي شنبه، آرزوي مشترك دو طرف براي دستيابي به توافقي مبتني بر احترام متقابل و تعهدات پايدار را نمايان ساخت و اصول اصلي، اهداف و نگراني‌هاي فني نيز مورد توجه قرار گرفت. همزمان عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان نيز با ابراز رضايت از پيشرفت و سرعت مذاكرات، بر جدي بودن دو طرف تاكيد كرد. به گفته عراقچي، اين دور از رايزني‌ها بسيار جدي‌تر از گذشته بود و دو طرف به تدريج وارد بحث‌هاي دقيق و فني شدند. با اين حال، او برخي اختلافات را جدي دانست و البته با احتياط نسبت به امكان دستيابي به توافق ابراز اميدواري كرد.
در اين ميان، پيش از آغاز رسمي مذاكرات و همچنين در جريان گفت‌وگوها، مواضع رسمي كشورمان بارها توسط مقامات ذي‌ربط مطرح شد؛ مواضعي مبني بر اينكه مذاكرات صرفا در چارچوب پرونده هسته‌اي ايران و رفع تحريم‌ها انجام خواهد شد. تاكيد بر اين گزاره به عنوان خط قرمز تهران در شرايطي مطرح شد كه پيش‌تر سيگنال‌هاي متناقضي درباره محتواي مذاكرات و خطوط قرمز ايران از واشنگتن مخابره شده بود. در همين راستا، وب‌سايت سي‌ان‌ان در گزارشي نوشت همچنان مشخص نيست كه واشنگتن براي توقف گريز هسته‌اي ايران به چه اهرمي متوسل خواهد شد. از يك طرف گروهي از اعضاي كابينه ترامپ مدعي برچيدن كامل برنامه هسته‌اي ايران هستند و گروهي ديگر با كاهش سطح غني‌سازي موافق هستند. چنانكه استيو ويتكاف، فرستاده ترامپ در مذاكرات ايران، پس از دور نخست رايزني‌ها مدعي شد نيازي به غني‌سازي اورانيوم بيش از ميزان مورد نياز براي برنامه انرژي هسته‌اي وجود ندارد. با اين حال، او يك روز بعد در بيانيه‌اي در شبكه اجتماعي ايكس (توييتر) موضع خود را تغيير داد و اعلام كرد كه هر توافق نهايي با تهران، مستلزم توقف و از بين بردن برنامه غني‌سازي و هسته‌اي ايران خواهد بود.
در همين حال، پيت هگست، وزير دفاع ايالات‌متحده نيز از تهران خواسته است كه برنامه هسته‌اي خود را به طور كامل برچيند. همزمان ماركو روبيو در مصاحبه‌اي مدعي شد ايران مي‌تواند برنامه هسته‌اي غيرنظامي داشته باشد، اما بايد سوخت هسته‌اي مورد نياز خود را وارد كند و اجازه نداشته باشد آن را به‌طور داخلي توليد كند. در اين ميان و در ادامه اين ادعاها، نشريه وال‌استريت ژورنال به نقل از منابع آگاه ايراني و عربي مدعي شد كه تهران احتمالا قصد دارد در دور بعدي رايزني‌ها با واشنگتن، درباره نحوه تاييد توافق جديد و محل ذخيره‌سازي ذخاير هسته‌اي خود مذاكره كند. به ادعاي اين منابع، ايران در حال بررسي گزينه‌هايي براي ذخيره‌سازي مواد هسته‌اي تحت نظارت روسيه نيز است. همزمان، در ساعاتي مانده به برگزاري دور سوم گفت‌وگوهاي مسقط، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با طرح ادعايي بي‌اساس از ايران خواست تا درباره حصارهاي اطراف تاسيسات نطنز توضيح دهد. ادعايي كه در همان ساعات نخست به شدت توسط مقام‌هاي رسمي كشورمان رد شد. ازسوي ديگر، بريتانيا، فرانسه و آلمان تهديد كردند كه اگر تهران تا اكتبر با آژانس همكاري نكند، تحريم‌هايي كه طبق توافق ۲۰۱۵ لغو شده بودند، دوباره اعمال خواهند شد. ايران نيز در واكنش هشدار داد كه ممكن است بازرسان آژانس را اخراج كند و از پيمان ان‌پي‌تي خارج شود.
علي واعظ، مدير پروژه ايران در گروه بين‌المللي بحران در گفت‌وگويي با بكي اندرسون، خبرنگار سي‌ان‌ان گفت: «در شرايط كنوني سطح بي‌اعتمادي بالاست و زمان كم، بنابراين احتياط در كنار خوش‌بيني لازم است.»
در ادامه گزارش سي‌ان‌ان همچنين آمده است كه ادعاها درباره برنامه هسته‌اي ايران درحالي مطرح مي‌شود كه اكثر كشورهايي كه به طور داخلي اورانيوم را غني‌سازي مي‌كنند، همزمان درصدد ساخت سلاح‌هاي هسته‌اي نيستند، هر چند برخي استثناها نيز وجود دارد. براي مثال، برزيل بخشي از اورانيوم خود را براي برنامه انرژي داخلي غني‌سازي مي‌كند و در عين حال عضو ان‌پي‌تي باقي مانده است.
در اين راستا، وزير امور خارجه كشورمان بارها تاكيد كرده است كه برنامه غني‌سازي ايران واقعي و غيرقابل مذاكره است، هر چند ايران آماده است براي رفع نگراني‌ها اقدامات اعتمادساز انجام دهد. همچنين تهران خطوط قرمز خود را در مذاكرات به وضوح مشخص كرده است؛ ازجمله اينكه مذاكره درباره مسائل دفاعي، به ويژه برنامه موشكي ايران، كاملا خط قرمز محسوب مي‌شود و قابل رايزني نخواهد بود. فارغ از اين اما و اگرها، به ادعاي ناظران توافقات فني ميان تهران و واشنگتن به دليل حساسيت مسائل، چالش‌برانگيزتر خواهد بود؛ چراكه دو طرف قصد دارند به موضوعاتي بپردازند كه در توافق ۲۰۱۵ چندان مورد توجه قرار نگرفته بود. به گفته تريتا پارسي، معاون اجرايي موسسه كوينسي، بررسي اين مسائل نياز به تخصص فني بالايي دارد و يكي از پيچيدگي‌هاي احتمالي مذاكرات، تقاضاي امريكا براي حذف كامل برنامه غني‌سازي ايران است.
به گفته پارسي اما ديگر موضوعي كه مي‌تواند روند گفت‌وگوها را دشوارتر كند، اين است كه ايالات‌متحده همچنين خواهان آن است كه محدوديت‌هاي برنامه هسته‌اي ايران دايمي باشد. با اين حال، به اعتقاد ناظران، تجربه نشان داده كه فشار براي اعمال محدوديت‌هاي دايمي معمولا به شكست توافق منجر خواهد شد. از سوي ديگر، مانع ديگري كه بر سر راه توافق احتمالي قرار دارد، اسراييل است. در شرايطي كه اخبار مذاكرات ميان امريكا و ايران منتشر مي‌شود، نارضايتي اسراييل كاملا مشهود است.
به ادعاي ناظران، نتانياهو تنها توافقي را مي‌پذيرد كه مشابه مدل ادعايي ليبي باشد. اين بازيگر به دنبال برچيدن كامل برنامه هسته‌اي ايران است.
همزمان، فرناز فصيحي در يادداشتي در نيويورك تايمز آورده واقعيت آن است كه دو طرف با بي‌اعتمادي عميق وارد مذاكرات شده‌اند. با اين وجود، به نظر مي‌رسد كه تهران و واشنگتن اراده براي دستيابي به توافقي جديد و متفاوت با برجام را دارند، هر چند رسيدن به توافق گزاره چندان محتملي به نظر نمي‌رسد. در اين ميان، چند سناريو قابل تصور است: نخست اينكه مذاكرات در سطح فني كه دشوارترين بخش نيز هست، با شكست روبه‌رو شود. دوم، اين امكان وجود دارد كه يك توافق موقت براي توقف غني‌سازي اورانيوم حاصل شود، درحالي كه گفت‌وگوها براي توافق نهايي ادامه يابد. در همين راستا، پيش‌تر عراقچي در پيامي به موسسه كارنگي از ايالات‌متحده دعوت كرده بود تا در برنامه هسته‌اي ايران سرمايه‌گذاري كرده و به ساخت ۱۹ نيروگاه هسته‌اي كمك كند؛ اقدامي كه از سوي ايران به عنوان تضميني براي تامين امنيت مطرح شده است. به گفته عراقچي، فرصت اقتصادي هزار ميليارد دلاري كه اقتصاد ايران ارايه مي‌دهد، مي‌تواند به روي شركت‌هاي امريكايي گشوده شود؛ ازجمله شركت‌هايي كه به توسعه برق پاك در ايران كمك مي‌كنند.
با اين حال، حتي در صورت توافق بر سر محدوديت‌هاي سطح غني‌سازي و ميزان ذخاير اورانيوم، ترامپ همچنان ممكن است به دليل شباهت اين توافق با برجام مورد انتقاد قرار گيرد.
با اين همه و با ارزيابي سناريوهاي مختلف درباره آينده مذاكرات تهران و واشنگتن، مقامات ايراني بار ديگر تاكيد كرده‌اند كه همانند توافق ۲۰۱۵، تهران آماده است برخي محدوديت‌ها را در قبال لغو تحريم‌ها بپذيرد، اما پايان دادن به غني‌سازي يا تسليم ذخاير اورانيوم، جزو خطوط قرمز غيرقابل مذاكره ايران است.
در همين راستا پيش‌تر رويترز گزارش داده بود كه كشورهاي اروپايي به امريكايي‌ها پيشنهاد داده‌اند كه يك توافق جامع بايد شامل محدوديت‌هايي درباره برنامه موشكي ايران نيز باشد. اين درحالي است كه تهران تاكيد كرده است برنامه‌هاي دفاعي، ازجمله برنامه موشكي، به هيچ عنوان قابل مذاكره نيست. از همين رو گروهي مدعي‌اند تاكيد امريكا جهت رايزني درباره برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران به يكي از چالش‌ها در مذاكرات پيش رو تبديل شود.