قاسم آل‌کثیر
در سکوت نیمه‌شب، ناگهان ۱۱ واحد از مجتمع ۱۶ واحدی «شیخانی» در اهواز فرو ریخت. ساعتی که اگر چند گام جلوتر بود، شاید خواب بی‌صدای ده‌ها خانواده را به کابوسی ابدی بدل می‌کرد. خوزستان، بار دیگر زخمی از ضعف در نظارت و ساخت‌وساز بر تن دید. زخمی که پیش‌تر در فاجعه متروپل، ساختمان کج شده گلستان اهواز یا نشست مجموعه‌های مسکونی سپیدار تجربه شده بود. این حوادث، نه صرفا فرو ریختن آجر و بتن، بلکه فروپاشی اعتماد مردم به ایمنی زندگی‌شان است؛ جایی که خانه، دیگر مأمن نیست و هر سقفی می‌تواند فرو ریزد. اگر عقربه‌های ساعت کمی جلوتر بودند، اگر این حادثه به جای ۱۲ و نیم شب، در ساعت ۳ صبح رخ می‌داد، شاید امروز روایت دیگری از این تراژدی داشتیم؛ روایتی از ده‌ها نفر در خواب که زیر سقف‌های فرو ریخته دفن می‌شدند. گاه تنها چند ساعت، چند دقیقه و حتی چند ثانیه، مرز میان یک حادثه و یک فاجعه را رقم می‌زند.
پس از فاجعه فرو ریختن ساختمان متروپل در آبادان که ۴۳ کشته و ۳۷ مصدوم برجای گذاشت، موجی از «ایمنی‌هراسی» سراسر کشور را فرا گرفت. مردم با نگرانی به سقف‌هایی می‌نگریستند که شاید روزی بر سرشان فرو ریزد. در آن روزها، ريیس آتش‌نشانی اهواز نیز لب به سخن گشود و از فهرست ساختمان‌های پرخطر پرده برداشت. ساختمان‌هایی که هر یک می‌توانستند متروپلی دیگر باشند، اما موج نگرانی به آرامی فروکش کرد و در هیاهوی روزمره، همه چیز به دست فراموشی سپرده شد. اکنون با ریزش مجتمع شیخانی در زیتون کارمندی اهواز، دوباره تلخی آن هشدارها به یادمان می آید، گویی خطر، تنها منتظر فرصتی دیگر است.
مجتمع شیخانی از دو بخش تشکیل می‌شود. یک بخش 11 واحدی و بخش پنج واحدی که سه واحد مستاجر و 12 واحد دیگر مالک بوده که از بین مالکان هشت خانواده رابطه خویشاوندی دارند. ساخت این مجتمع از سال 1388 شروع شد و در سال 1390 به اتمام رسید. در این حادثه بخش 11 واحدی به طور کامل فرو ریخت و بخش پنج واحدی آسیب‌های جدی دید که بنا بر شنیده‌ها این بخش نیز باید تخریب شود. اکنون بخش پنج واحدی خالی از سکنه است و 48 ساعت پس از حادثه به خانواده‌های این پنج واحد اجازه داده شد تنها با استفاده از بالابر آتش‌نشانی، وسایل ضروری خود را از مجتمع خارج کنند و تردد از مسیر راه پله‌ها ممنوع است. ساختمان‌های مجاور نیز دچار آسیب شدند. دیوار دو واحد از ساختمان کناری این مجتمع نیز فرو ریخت به طوری که داخل اتاق‌های این واحدها کاملا نمایان هستند. همچنین یکی از واحدهای ساختمان پشتی نیز دچار آسیب جدی شده که این مجتمع‌ها نیز فعلا خالی از سکنه شده‌اند و در مجموع ده‌ها خانوار در بلاتکلیفی به سر می‌برند. وقتی فاجعه‌ای مانند ریزش ساختمان ۱۶ واحدی رخ می‌دهد، تنها آوار بتن و آهن نیست که فرو می‌ریزد؛ امنیت روانی شهروندان نیز در زیر این آوارها دفن می‌شود. اذهان عمومی دچار هراس می‌شود و دیگر شاید هیچ ساختمانی در نظر مردم ایمن نباشد. زندگی چند ده خانواده دیگر نیز که ساختمان‌های‌شان در مجاورت حادثه است، برای ماه‌ها دچار آشفتگی می‌شود. از ترس نشست یا آسیب‌های احتمالی تا جابه‌جایی اجباری. این حادثه ناگوار در نزدیکی یک مدرسه دخترانه رخ داده که می‌توانسته هشداری تلخ برای آینده‌ای باشد که خوشبختانه این‌بار رخ نداد، اما چه کسی تضمین می‌کند بار دیگر چنین خوش‌شانسی تکرار شود؟
صبح حادثه، استاندار خوزستان از نزدیک محل ریزش ساختمان را بازدید كرد و با ساکنان از نزدیک به گفت‌وگو نشست. پس از بازدید، استاندار همه ساکنان را برای برگزاری جلسه‌ای اضطراری با حضور دستگاه‌های مرتبط دعوت کرد. ساکنان ظهر همان روز در استانداری حاضر شدند و سه نفر از آنها به عنوان نمایندگان مجتمع شیخانی برای پیگیری مشکلات‌شان تعیین شدند.
اسناد و مدارک‌مان زیر آوار مانده است
ساکنان در چند نقطه از اهواز به طور موقت اسکان یافتند تا تکلیف آنها مشخص شود. در این بین یکی از ساکنان که گفتههایش به نقل از کل اهالی است بر چند نکته اساسی تاکید کرد. او به «اعتماد» گفت: «برای پیگیری این موضوع، خوشبختانه مسوولان مرتب سر صحنه می‌آیند، اما ما چند خواسته روشن داریم. علت حادثه باید دقیق و شفاف مشخص شود. اسناد و مدارک‌مان زیر آوار مانده است. دستگاه‌ها کمک کنند اسنادمان را تا جایی که امکان دارد از زیر آوار خارج کنیم.» این شهروند در ادامه گفت: «مشکل ما با اسکان دو، سه روزه حل نمی شود. باید تسهیلاتی برای ما در نظر گرفته شود تا بتوانیم جایی را رهن کنیم و ماجرا به طور کامل حل شود. همچنین انتظار داریم اعلام خسارت شود تا مقصر یا مقصران خسارت را پرداخت کنند. زمان برای ما مهم است و باز هم تاکید می‌کنم زمان، زمان و زمان برای ما مهم است.»
این ساکن مجتمع شیخانی همچنین گفت: «لطفا با توجه به اختیارات ستاد بحران پرونده ما به صورت اضطراری پیگیری شود. یادآور می‌شوم آبی که اکنون در پارکینگ بخش پنج واحدی است مربوط به شکستگی لوله‌ها و آب‌های زیرزمینی است و ربطی به گذشته ندارد و بعد از حادثه این اتفاق افتاده است.»
ورود مقام عالی دولت
«محمدرضا موالی‌زاده»، استاندار خوزستان در این رابطه به «اعتماد» گفت: «پس از این حادثه، تیم‌های مدیریت بحران و دیگر مسوولان در محل حاضر شدند تا نسبت به ارزیابی وضعیت ساختمان‌های مجاور اقدام کنند. همچنین جلسه‌ای با حضور اهالی محل و مسوولان ذی‌ربط برگزار خواهد شد تا ابعاد مختلف این حادثه مورد بررسی قرار گیرد. مشکلات ساکنان در کوتاه‌‌مدت حتما مورد توجه قرار خواهد گرفت و بررسی‌های فنی و حقوقی نیز به طور دقیق انجام خواهد شد. در صورتی که قصوری در این مورد وجود داشته باشد، آن را از طریق مراجع قانونی پیگیری خواهیم کرد. امیدواریم با تدابیر اتخاذ شده، آرامش بازگردانده و تمامی مشکلات اهالی به سرعت حل شود.» با این حال شنیده‌ها حاکی از آن است که در مراحل بعدی یک طبقه اضافه در این مجتمع ساخته شده است. «رضا امینی»، شهردار اهواز در حاشیه بازدید از ساختمان فروریخته زیتون کارمندی اهواز اظهار کرد که این ساختمان از دو بخش تشکیل شده است که یک بخش آن سال ۱۳۸۵، برای دریافت پروانه ساختمانی اقدام کرده بود و با هماهنگی شهرداری منطقه، اصلاح پروانه انجام و یک طبقه به ساختمان اضافه شد و پایان کار را در سال ۱۳۸۹ دریافت کرده است.
قبل از حادثه در پی زلزله اخیر اهواز یکی از ستون‌های طبقه اول ترک خورد و میلگرد خارج شد
«مصطفی شیخانی»، مدیر این ساختمان در مورد وضعیت ناایمن بودن این ساختمان گفت: «پس از زلزله اخیر در اهواز ناگهان یکی از ستون‌های واحد یک در طبقه اول، ترک خورد و میلگردهای آن خارج شد. ساعت ۱۱ شب گذشته هم یکی از دیوارهای ساختمان ترک خورد.» شیخانی در ادامه گفت: «وقتی ترک خوردن دیوار را دیدم با عجله از خانواده‌ها خواستم ساختمان را تخلیه کنند، اما اهالی باورشان نمی‌شد که ساختمان دارد ریزش می‌کند و خیلی مقاومت کردند. حتی به ساختمان‌های مجاور هم اعلام کردم که خانه‌های خود را ترک کنند.»
غیبت ناموجه شهردار در روز حادثه
گفته می‌شود شهردار اهواز که اهل اصفهان است در روز حادثه در اهواز نبود. یکی از شهروندان در این باره گفت: «وقتی سخن از لزوم بومی بودن شهردار به میان می‌آید، دقیقا برای چنین روزهایی است. روزهایی که بحران در قلب شهر رخ می‌دهد و نیاز به میدان‌داری مدیری آگاه و حاضر در صحنه حس می‌شود. شهردار بومی، با شناخت دقیق از بافت شهری و نیازهای مردم می‌تواند در لحظات حساس هدایتگر باشد و اعتماد عمومی را تقویت کند، اما در این حادثه، غیبت شهردار تنها بر زخم مردم نمک پاشید و این پرسش را مطرح کرد که چرا در بحرانی چنین حیاتی، شهر بی‌پناه ماند؟»
باز هم هشدار و هراس
در همین یکی، دو روز بود که شهردار بندر امام خمینی نیز با اشاره به خطر تخریب یک ساختمان مسکونی ۳۰ واحدی در منطقه فاز ۴ این شهر و تخلیه اهالی از چند روز پیش بر لزوم تخلیه هر چه سریع‌تر ساکنان باقیمانده در این ساختمان تاکید کرد. البته ريیس سازمان آتش‌نشانی اهواز نیز سال گذشته در مصاحبه‌ای تکان دهنده اعلام کرده بود که در بازرسی اماکن پرخطر که از سال گذشته آغاز شد، 5 هزار و ۶۷۰ مورد بازدید و یک‌هزار و ۵۷۰ مورد ناایمن شناسایی شدند که شامل قهوه‌خانه‌ها، ادارات، دانشگاه‌ها، هتل‌ها، بانک‌ها، شهرک‌های صنعتی، بافت فرسوده و مسکونی با ناایمنی متوسط و ۴۴۶ مورد ساختمان شامل مدارس، مهدکودک‌ها، خانه‌های بازی، منازل ویلایی و دو طبقه‌های فرسوده با ناایمنی ضعیف در اهواز وجود دارد.
به گفته ناظران، باید بررسی، نظارت و حساسیت بالاتر رود تا مشخص شود پشت‌پرده‌های تخلفات مالکان و دستگاه‌های متولی در بالا رفتن دیوار این ساختمان‌های ناایمن چیست؟