گروه هنر و ادبيات
«شوراي كتاب كودك» عصرگاه بيست و ششم آذر ماه، ميزبان كنشگران ادبيات كودك در «شهر كتاب مركزي» بود تا نامزدهاي ايراني جايزه هانس كريستين اندرسن سال ۲۰۲۶ ميلادي را معرفي كند. در اين مراسم كه با عنوان «جشن انتخاب» برگزار شد، احمد اكبرپور، نويسنده و عليرضا گلدوزيان، تصويرگر كتاب‌هاي كودكان و نوجوانان، به عنوان دو نامزد جايزه هانس كريستين اندرسن يا «نوبل كوچك» سال ۲۰۲۶ ميلادي معرفي شدند و سخنرانان نشست درباره چرايي و چگونگي اين دو انتخاب و كارنامه دو هنرمند منتخب سخن گفتند.
شكوه حاجي نصرالله، عضو شوراي كتاب كودك و رييس شوراي مديريت ادبيات كودك اين نهاد و شادي هاشمي، عضو گروه كتاب تصويري شوراي كتاب كودك، نخستين سخنرانان اين مراسم بودند كه به ترتيب درباره چگونگي و روند اجرايي انتخاب احمد اكبرپور و عليرضا گلدوزيان ازسوي شوراي كتاب كودك سخن گفتند.
رويكرد پست مدرن به ادبيات كودك و نوجوان
«محمدرضا شمس»، نويسنده ادبيات كودك و نوجوان و از كارشناسان و داوران دخيل در انتخاب نامزدها، با اشاره به اينكه «احمداكبرپور صدايي مهم در ادبيات معاصر كودك و نوجوان است»، گفت: «سبك نوشتاري او با رويكرد پست‌مدرن مشخص مي‌شود كه اغلب شامل عناصري مانند فرا داستان، بينامتنيت و تمركز بر تجربه‌هاي ذهني شخصيت‌ها است. اين سبك منحصر به فرد به او اين امكان را مي‌دهد كه به بررسي موضوعات پيچيده، به‌گونه‌اي بپردازد كه هم براي مخاطبان جوان و هم براي بزرگ‌ترها قابل دسترسي و جذاب باشد.» محمدرضا شمس در ادامه سخنان خود در چهار بخش به تحليل آثار احمد اكبرپور پرداخت. به گفته وي «استفاده از زبان ساده و روان براي درك بهتر مخاطب، خلق داستان‌هاي جذاب با موضوعات متنوع، توجه به مسائل اجتماعي و روان‌شناختي كودكان وشخصيت‌پردازي قوي و باورپذير» از ويژگي‌هاي احمد اكبرپور است. اين نويسنده «توجه به فرهنگ و سنت‌هاي ايراني و معرفي شخصيت‌ها و مكان‌هاي بومي» را از ديگر ويژگي‌هاي اكبرپور دانست. محمدرضا شمس با اشاره به وجود تخيل و خلاقيت در داستان‌ها،تركيب عناصر واقعي و خيالي،توجه به جزييات و توصيفات و وجود تصاوير ذهني قوي» در آثار احمد اكبرپور، او را نويسنده‌اي نوآور دانست و در ادامه به تاثير اكبرپور بر ادبيات كودك و نوجوان و دستاوردهايش پرداخت.
تصويرگر تمام وقت و پركار
كيانوش غريبپور، گرافيست و تصويرگر كتاب كودك سخنران بعدي مراسم بود كه با اشاره به سابقه كاري عليرضا گلدوزيان، «تنوع تصويري و پيوستگي شخصيتي» را دو خصلت بارز او دانست و افزود: «گلدوزيان مدام پيشرفت كرده و جا عوض كرده و
هر بار بهتر از قبل شده است به طوري كه هر بار چيزي بهتر از او معرفي شده است.» غريبپور با اشاره به اينكه «گلدوزيان، تصويرگري تمام‌وقت و پركار است»، «جست‌وجوگري او در تكنيك» و «قدرت طراحي در تصويرسازي» را دو ويژگي اين تصويرگر دانست.
از نويسنده تا مهندس
فريدون عموزاده خليلي، نويسنده و رييس هيات‌مديره انجمن نويسندگان كودك و نوجوان نيز در سخناني، ضمن آرزوي موفقيت براي اين دو هنرمند كشور، به وجوه ديگري از آثار احمد اكبرپور پرداخت. وي با تفكيك بين دو مفهوم «نويسنده مولف» و «نويسنده مهندس» گفت: «احمد اكبرپور يك نويسنده مولف است. نويسنده مولف مثل معماري است. به اين معنا كه فرآيند كار او يك فرآيند هنري و توام با خلق است.» اين پژوهشگر ادبيات كودك و نوجوان افزود: «ما نويسندگان مهندس يا تكنسين خوب هم داريم كه آثارشان را براساس آموزه‌هاي داستان‌نويسي مي‌نويسند. اما احمد اكبرپور در برابر كليشه‌ها تسليم نيست. مهم‌ترين خصلت كارهاي او اين است كه به تعبير نيل گيلمن مثل خودش مي‌نويسد.»
شكستن سلسله مراتب قدرت
در ادامه اين نشست دكتر حسين شيخ رضايي، عضو شوراي كتاب كودك و عضو هيات علمي موسسه پژوهشي حكمت و فلسفه، به قرائت دفاعيه شوراي كتاب كودك براي انتخاب احمد اكبرپور براي جايزه هانس كريستين اندرسن پرداخت. در بخشي از اين دفاعيه آمده است: «اين انتخاب به دليل اثرگذاري مستمر اين نويسنده در شكل دادن به ادبيات مدرن كودك و نوجوان ايران، گسترش دادن ادبيات باكيفيت ميان خوانندگان و بالا بردن سطح كيفي اين ادبيات در سه دهه گذشته انجام گرفته است. استفاده از فرم، تكنيك و شگردهاي نو و خلاقانه؛ به مشاركت طلبيدن مخاطب هنگام خواندن اثر؛ شكستن سلسله مراتب قدرت در داستان و تغيير جايگاه افراد فروتر؛ توجه به كودكان و نوجوانان با نيازهاي ويژه؛ خلق آثاري كه موجب ارتقاي قدرت تفكر خلاق و انتقادي مي‌شوند؛ كليشه‌گريزي، تجربه‌گرايي و پرهيز از نگاه تعليمي به ادبيات؛ توجه به ارزش‌هاي جهانشمول و انساني مانند صلح، دوستي، مدارا، دگرپذيري و خانواده؛ ارتباط موثر و مستمر با مخاطبان؛ برگزاري مستمر كارگاه‌هاي داستان‌نويسي براي كودكان و بزرگسالان؛ تنوع در خلق داستان در گونه‌هاي مختلف طنز، فانتزي، واقع‌گرا، تاريخي و اسطوره‌اي؛ استفاده خلاقانه از زبان و تصوير؛ موفقيت در عرصه جهاني و ترجمه آثار به چندين زبان ديگر ازجمله دلايل شوراي كتاب كودك براي اين انتخاب هستند. آثار احمد اكبرپور با برخورداري از تنوع محتوايي، نوآوري‌هاي فرمي و تكنيكي و نيز غناي هنري و زيبايي‌شناختي، جهان ادبي ويژه او را مي‌سازند. آثار او علاوه بر مخاطبان فارسي‌‌زبان، براي خوانندگان غيرفارسي‌زبان نيز دريچه‌هايي به دنياهايي سرشار از شگفتي گشوده است.»
توجه به نيازهاي كودكان
در بخش پاياني دفاعيه شوراي كتاب كودك آمده است: «با نگاهي كلي به كارنامه ادبي احمد اكبرپور مي‌توان ديد كه او در سرزمين ادبيات مدرن فارسي گام در راه‌هايي گذاشته كه كمتر نويسنده‌اي پيش از او به آنها رفته است. اكبرپور در روايت داستان خود نوگرا و مبتكر است؛ او بسياري از تكنيك‌هاي مدرن/پست‌مدرن روايت را از ادبيات بزرگسال به ادبيات كودك آورده و با مناسب‌سازي از آنها استفاده كرده است؛ پايان بسياري از داستان‌هاي او گشوده است و خواننده خود بايد در ساخت داستان و تفسير آنها مشاركت كند. از جنبه محتوايي نيز او نگاهي تعليمي به ادبيات كودك نداشته است؛ آثار او به ارزش‌هاي انساني پايبندند، به كودكان با نيازهاي ويژه و كودكاني كه در شرايط بحراني زندگي مي‌كنند توجه دارند و به مخاطب فرصت تفكر نقادانه مي‌دهند. نكته مهم ديگر حضور پررنگ طنز در آثار اكبرپور است. او از معدود نويسندگاني است كه يا آثاري سراسر طنز براي كودكان نوشته يا در لابه‌لاي آثار خود از طنز سود برده است. بسياري از كتاب‌هاي اكبرپور توسط برترين تصويرگران ايراني تصويرگري شده كه همين امر سبب جذابيت آثار او شده است. اين نكات سبب شده كه كتاب‌هاي او به بيش از هفت زبان ترجمه شوند؛ جوايز ملي و بين‌المللي زيادي را به خود اختصاص دهند؛ به فهرست‌هاي افتخار متعددي راه يابند و براساس آنها فيلم تهيه شود. اكبرپور طي دوران كار حرفه‌اي خود همواره به فعاليت‌هاي ترويجي و حضور ميان خوانندگان آثارش نيز اهميت داده است. او يكي از شناخته‌شده‌ترين مدرسان نويسندگي خلاق براي كودكان و بزرگسالان است. آثار او توجه منتقدان ادبي، معلمان و تسهيلگران را نيز به خود جلب كرده و به همين دليل مقالات و پايان‌نامه‌هاي متعددي با محوريت آثار او نوشته شده‌اند.»
هزار هزار دانه انار
قرائت دفاعيه شوراي كتاب كودك براي نامزدي عليرضا گلدوزيان در بخش تصويرگري جايزه هانس كريستين اندرسن، بخش پاياني اين مراسم بود كه توسط «مليحه سليمي» عضو گروه كتاب تصويري شورا و از كارشناسان و داوران دخيل در اين انتخاب، قرائت گرديد. در بخشي از اين بيانيه آمده است: «اين انتخاب به دليل نقش برجسته و تاثيرگذار اين هنرمند در شكل‌دهي به كتاب‌هاي تصويري كودكان در ايران معاصر صورت گرفته است. آثار او با مهارت حرفه‌اي بالا، تنوع در بيان هنري، دانش عميق از سنت‌هاي بصري و توانايي تفسير خلاقانه متون با استفاده از زباني تصويري منحصربه‌فرد شناخته مي‌شوند.»
در اين دفاعيه ضمن بررسي كارنامه و آثار عليرضا گلدوزيان آمده است: «آشنايي گلدوزيان با تاريخ نقاشي ايران و توانايي او در استفاده از عناصر، زاويه ديد و تركيب‌بندي‌هاي نقاشي ايراني در آثارش، ويژگي‌اي برجسته در كارنامه هنري‌اش است. او در كتاب هزار هزار دانه انار، با الهام از زيبايي هنرهاي بومي شرق ايران و صنايع‌دستي زنان خراسان، تصاويري قدرتمند و تاثيرگذار خلق كرده است. در بسياري از كتاب‌هايش، او عناصر بصري ميراث فرهنگي ايران و ديگر فرهنگ‌ها را به خوبي به نمايش گذاشته است. با گذشت سال‌ها، گلدوزيان خلاقيت خود را به سطوح جديدي ارتقا داده و در هر پروژه، همواره به دنبال تجربه‌هاي نوين بصري و شيوه‌هاي بياني نو است. او با هر كتاب، دنياي جديدي از داستان و تصوير خلق كرده و تلاش كرده تا در هر اثر، خواننده را به مشاركت در فرآيند داستان‌پردازي دعوت كند. آثار او استانداردهاي جديدي در تصويرگري و طراحي ايجاد كرده و با شكل‌هاي شگفت‌انگيز خود، تاثيري ماندگار بر اشيا، داستان‌ها و كتاب‌هاي تصويري گذاشته است. كتاب‌هاي تصويري او تازگي دارند و موجب تحرك و هيجان در كودكان مي‌شوند، به همين دليل، شوراي كتاب كودك باور دارد كه نامزدي او براي دريافت جايزه هانس كريستين اندرسن كاملا شايسته است.»
جايزه هانس كريستين اندرسن يا جايزه نوبل كوچك، جايزه‌اي جهاني است كه هر دو سال يك‌بار از سوي دفتر بين‌المللي كتاب براي نسل جوان (IBBY) به نويسندگان و تصويرگران كتاب كودك و نوجوان اهدا مي‌شود. شوراي كتاب كودك عهده‌دار معرفي نامزدها براي اين جايزه جهاني است. پيش از اين و در سال‌هاي گذشته، نويسندگاني چون هوشنگ مرادي كرماني، محمدرضا يوسفي، محمدهادي محمدي، زنده‌ياد احمدرضا احمدي و فرهاد حسن‌زاده براي بخش نويسندگي و هنرمنداني چون فرشيد مثقالي، نسرين خسروي، محمدعلي بني‌اسدي و پژمان رحيمي‌زاده براي بخش تصويرگري جايزه هانس كريستين اندرسن معرفي شده‌اند كه در اين ميان، فرشيد مثقالي تنها چهره‌اي است كه موفق به دريافت اين جايزه در سال ۱۹۷۴ شده است. شوراي كتاب كودك نخستين‌باري است كه پس از معرفي نامزدهاي خود، عهده‌دار اجراي مراسمي چون «جشن انتخاب» شده است. فعالان ادبيات كودك و نوجوان اميدوارند كه اين حركت نو، طليعه‌اي بر موفقيت جهاني نامزدهاي ايراني باشد.