تاريخ ديپلماسي ايران
سياست ناپلئون در ايران
در زمان فتحعليشاه
خانبابا بياني، دانشيار تاريخ دانشكده‌هاي حقوق و ادبيات دانشگاه تهران درسال ۱۳۱۸ش، كتاب «تاريخ ديپلماسي ايران ـ سياست ناپلئون در ايران در زمان فتحعليشاه» را كه برپايه اسناد بايگاني شده وزارت امورخارجه فرانسه است، توسط«شركت چاپ كتاب» منتشركرد. از‌همين رو، در شماره‌اي ديگر از ستون «كتاب‌شناسي اسناد تاريخي» روزنامه‌اعتماد، به بخشي از مقدمه رضا زاده‌شفق و همچنين روش پژوهش خانبابا بياني در اين كتاب مي‌پردازيم:
دكترخانبابا بياني درپيشگفتار اين‌كتاب نوشته است: «بهترين گواه حقيقت جريان اتفاقات و پيش‌آمدهاي سياسي اسنادي است كه در بايگاني‌هاي وزارت خارجه كشورهاست. زيرا نمايندگان سياسي در هر كشور ناگزيرند اطلاعات صحيح و حقيقي را به دولت‌هاي متبوع خود گزارش‌كنند. نگارنده براي تدوين رساله دكتري خود مجبور به بازجویي [جست‌وجو] و استفاده از اسناد مجاز بايگاني وزارت خارجه بعضي از كشورهاي اروپايي بوده و در نتيجه ممارست و آزمايش به خوبي فهميده است كه نشر اخبار تاريخي كه مستند به اين اسناد نباشد تاچه‌اندازه سست و بي‌مايه بوده است و نيز تا چه اندازه اين اسناد براي روشن كردن اوضاع سياسي و اجتماعي يك ملت موثر و مفيد است، خوب به ياد دارم هنگامي كه موضوع رساله دكتراي خود را در دانشكده ادبيات پاريس به عرض استاد مربوط رساندم اظهارداشت كه «آيا براي تهيه اين موضوع اسناد بايگاني وزارت خارجه‌هاي مربوط كه تاحال نشر نشده باشد در دست داريد يا نه؟»....»
همچنين دكتر رضا شفق‌زاده در مقدمه اين‌كتاب نوشته است: «درعصرما كه بايد آن را عصر ترقي علم و به‌خصوص دوره تحقيق و روش منطقي ناميد تاريخ هم علميت پيدا نموده و در رديف علوم مهم بشر جايگزين شده است، تاريخ را ديگر نبايد جزو قصه و داستان و شرح پيروزي يا شكست اين و آن دانست بلكه بايد علمي تصور كرد كه سير تكامل بشر را با اصول خاص منطقي پژوهش كرده و علل و نتايج جريان‌هاي بزرگ حوادث جهان را بي‌كم و زياد تحقيق نموده در پيش چشم ما مي‌دارد و ما را به سوابق احوال بشر و مراحل فرهنگ و تمدن او آگاه مي‌سازد و با مقدمات برهاني مستند به تجربه‌هاي گذشته نظر ما را نسبت به آينده خود آزموده و صاحب‌نظر مي‌نمايد بلكه تمام بشر را از مراتب و ادوار سيرعالم انساني مطلع ساخته و فكر او را براي پيشرفت‌هاي جسماني و روحاني تربيت مي‌كند... دانشمندان امروز بعد از مطالعه و پژوهش‌هاي زياد دريافته‌اند كه پايه تمدن حاضر بشر همانا تجارب گذشته است و هركه بدان پي‌نبرد علل و اسباب تحولات بشري و روح حيات اجتماعي امروز را هم پي نخواهد برد، اين است كه ملت‌هاي بزرگ عالم به موضوع اين علم دقتي خاص و توجهي وافر مبذول داشته و براي فراگرفتن جريان امور عالم انساني كوشش‌ها مي‌كنند و ميليون‌ها پول براي سياحت‌ها و كشف‌ها و حفاري‌ها تخصيص مي‌دهند و به طبع و نشر و تحقيقات تاريخي ارزشي بزرگ قائل مي‌گردند و درس تاريخ را با تمام شعبه‌هاي آن از تاريخ قديم و جديد و تاريخ نهضت‌هاي مختلف و تاريخ اقتصادي و صنعتي و سياسي و اجتماعي عالم در مدارس تدريس مي‌کنند و آزمايشگاه‌ها و موزه‌هاي تاريخي تشكيل مي‌دهند و به كمال دقت و اعتنا به كاوش آثار قديم و حفظ و حراست آنها مي‌كوشند، پژوهش‌ها و وارسي‌هاي تاريخي با اين مقدمات به اندازه‌اي زياد شده كه فراگرفتن تمام تاريخ‌بشر حتي در يك دور هم دشوارگرديده مگراينكه نظر به اطلاعات كلي باشد، امروز اختصاص در تاريخ يك‌كشور خود مقامي است علمي مانند استاد بودن در تاريخ ايران يا ايرانشناسي(۱) و خبره‌بودن در تاريخ مصر يا مصرشناسي(۲) و... نه تنها تحقيقات اختصاصي در تاريخ يك كشور كار عمر دانشمندي شده بلكه مطالعه در يك نسخ از آثار تمدن بشري هم عمري وقت و ممارست لازم گرفته مثلا تحقيق آثار قديم مانند مجسمه‌ها و بناها و اسلحه و ظروف يا ديرين‌شناسي (۵) و تتبع در شناختن سكه‌هاي مختلف يا سكه‌شناسي (۶) و خواندن اسناد كتبي قديم (۷) و خواندن كتيبه‌ها يا سنگ‌نبشته‌هاي قديم (۸) و....
پس نه فقط درتاريخ عمومي عالم بلكه درتاريخ يك كشور هم شعبه‌هاي متعدد به ميان آمده... و به‌تنهايي مستوجب نظر و بازجویي [جست‌وجو] مورخين مي‌باشد و براي اينكه تاريخ كامل هركشوري به دست آيد و گذشته آن از هرگونه ابهام و تاريكي آزادشود لازم‌است اينگونه بازجویي‌ها [جست‌وجوها] به عمل آيد. از قرن‌هايي كه سياست خارجي ايران اهميتي به‌سزا پيداكرده همانا قرن هجدهم است كه مي‌توان آن را قرن خاص سياست استعماري اروپا ناميد كه وضع جغرافيايي و جريان ميهن ما جلب‌نظر زمامداران بزرگ مغرب زمين را به سوي اين كشور بنمايد و يكي از بزرگ‌ترين قائدين سياست اروپا بلكه از عاملان جريان تاريخي جهان يعني ناپلئون بناپارت عطف‌توجه خاصي به اين سامان كرده و نقشه‌اي و منظوري تهيه نموده كه اگر پيشامد كارها بر وفق مرام او بود شايد سيرحوادث تاريخي اروپا و آسيا و ميهن ما ايران ديگرگونه مي‌گشت... اميد است جوانان و دانشجويان ازاين‌كتاب فايده برند و همين قسم تحقيق تفصيلي را پيروي نمايد و با غوررسي‌هاي خود زواياي تاريك تاريخ ميهن را روشن دارند و هر روز به معلومات صحيح و اطلاعات درست اين سرزمين بيفزايند تا مردم اين‌كشور به تاريخ خود چنانكه درخور هر ملت بزرگ است واقف شوند و نسبت به گذشته خود غفلت نباشند... زيرا بهترين ضامن بقاي هرقوم درآينده علم صحيح به گذشته است... .