رسالهاي در باب مدارا و بردباري
محمود فاضلي
كتاب «رسالهاي در باب مدارا و بردباري» نوشته «ولتر» با ترجمه احسان دستغيب از سوي انتشارات «مهر انديش» به چاپ سوم رسيد. مباحثي كه اين كتاب پيرامون آن به نگارش درآمده، نه تنها در عصر خود نويسنده حائز اهميت فراواني از سوي او همفكرانش تلقي ميشده و آن را لازمه صلح، ثبات و آرامش و بالطبع رسيدن به يك جامعه پويا ميدانستهاند، بلكه اين مباحث در باب بردباري، تحمل و سعه‌صدر بهعنوان يك منش و روش مديريتي در دوران امروز نيز از اهميت راهبردي بهرهمند است. دوراني كه سرعت تبادل افكار و اطلاعات به نحوي حيرت‌انگيز شتاب گرفته و عرصه را براي ايجاد اصطكاك و بهدنبال آن مقابلهاي خشونت‌آفرين فراهم نموده است. در چنين شرايطي گرايشاتي كه بر راهبردي مبتي بر تعقل، بردباري و مدار تاكيد كند، همچنان ارج مرتبت برجسته و اساسي خود را حفظ كرده و به شكلي افزونتر از اهميت بسيار فراواني برخوردار است.
در قرن هجدهم فرهنگ و ادبيات فرانسه در رتبه نخست اروپا قرار گرفته بود كه در اين ميان «ولتر» از سردمداران اين عرصه تلقي ميشود. او را به واسطه نوشتههاي فلسفي و نگاه انتقادآميز توام با طنز خاص و هوشمندانه كه عليه بيعدالتي، تعصب و افراطي‌گري و بيرحمي جنگها مينوشت، ميشناسند.
ولتر و هم‌كيشان او، مدارا و بردباري را در جامعه فرانسوي و اروپايي برآمده از چند سده رنج و درد خشونت و رويارويي عقيدتي- مذهبي، صرفا بهعنوان يك گزينه يا امري اخلاقي و براساس توصيه و پيشنهاد تشويق نكردهاند، بلكه آن را بهعنوان خط مشي راهبردي و اجرايي دولتها و حاكميتهاي وقت خود، الزامي و حياتي تلقي نمودهاند.
كتاب «رسالهاي در باب مدارا و بردباري» داستان محكوميت «ژان كالاس» بازرگاني پروتستان كه قرباني افراطگرايي مذهبي شده شروع ميشود. ولتر با برافراشتن كارزاري به دفاع و حمايت از او بر ميخيزد و بهدنبال آن نويسنده با انتقاد و نقد دستگاه قضايي وقت فرانسه و نقصها و سوءاستفادههاي فراواني كه در دادگاه وجود دارد، به افراطي‌گري مردم و قوانين و مقررات ضد پروتستاني اشاره ميكند و بدين طريق به دفاع از انديشه خود در باب مدارا و بردباري اين جهانشمول و روشنگري پيرامون اين تفكر ميپردازد.
مبارزه «ولتر» براي آزادي در چارچوب دوران عصر روشنگري (قرن 17 و 18ميلادي) شكل گرفته است. ولتر با عبور از روايات تاريخي و تفاسير متون ديني و تشكيك در برخي از آنها، خواننده را به دعوت به انديشيدن مدارا و بردباري مذهبي مينمايد و جامعه را تشويق ميكند كه به آزادي هر شهروند احترام بگذارند و به انتقادي شديد از افراطيون مسيحي، خصوصا انجمن عيسويها ميپردازد و آنها را از جمله سردمداران اختلافات و تفرقهها و مناقشهها توصيف مينمايد.
ولتر، شاعر، نويسنده و فيلسوف فرانسوي «عصر روشنگري در قرن 18» است. بلاغت و طبع و روش نويسندگياش، وي را در زمره نويسندگان و فيلسوفان فرانسوي قرار داده است. او از حاميان اصلاحات اجتماعي و آزاديهاي مدني و مذهبي و تجارت آزاد در دورهاي است كه تيغ سانسور و اختناق همچمان جامعه فرانسه را درهم نورديده است و با بذلهگوييها و بعضا سبك طنزآميز، به انتقاد از مذهب كاتوليك و نهادهاي فرانسوي وقت ميپردازد. نظريهها و آثار وي همراه با تعدادي از انديشمندان نفوذ بسزايي بر انديشمندان نخستين دوران انقلاب فراسنه ايجاد نمود.
احسان دستغيب مترجم اين اثر، تحصيلات خود را علاوه بر ايران در اروپاي غربي گذارنده است. جابهجاييهاي متعدد و پرتلاطم، در وي روحي اكتشافگر پديد آورد و همين امر باعث شد تا بعدها بنا بر علاقه شخصي خود به سفرهاي متعددي بپردازد و توشهاي غني و پرمايه از تعامل با مردماني از فرهنگهاي مختلف براي خود فراهم آورد. تقسيم سير زندگي او به دو بخش حضور در جهان غرب و آميختگي آن با نظم قانون و پرسشگري و زندگي در جهان شرق و تنيدگياش با سلوك و اشراق و معنويت، منجر به شكلگيري ديدگاهي آميخته با جهان‌بيني جامعتر شده است. از آنجا كه حوزه تاريخ فلسفه، ادبيات و سياست پيوسته جز، وادهاي مورد علاقه او براي مطالعه و تحقيق بوده است، قطعا انتخاب كتاب پيش رو و ترجمه آن ارتباط تنگاتنگي با اين حوزهها دارد، در دريچهاي ديگر در نوع نگريستن به جهان خواهد بود.
مترجم كتاب براي اشراف بيشتر خواننده و آشنايي عميقتر با موضوعات مورد بحث و شرايط اجتماعي دوران نگارش اثر، تا آنجا كه حوصله كتاب اجازه ميداد، پاورقيها و توضيحات مبسوطي را اضافه كرده و همچنين در متن كتاب و با هدف انتقال بهينه مقصود نويسنده از واژههاي كمكي و تكميلي براي انتقال بهتر مفاهيم استفاده كرده است.