سران كشورها از فرصت جام جهاني ۲۰۲۲ قطر براي رايزني استفاده مي‌كنند
ديپلماسي فوتبالي
شهاب شهسواري
روز نخست جام جهاني فوتبال در قطر علاوه بر مراسم افتتاحيه، شاهد گفت‌وگوهاي ديپلماتيك و بده بستان‌هاي سياسي بود. تعداد زيادي از رهبران كشورهاي عربي و غرب آسيا به دعوت تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر به دوحه سفر كرده بودند. آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد، محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل عربستان سعودي، عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر، عبدالله دوم، پادشاه اردن، پل كاگامه، رييس‌جمهور رواندا و محمود عباس، رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني ازجمله سران حاضر در مراسم افتتاحيه جام جهاني بودند. از ميان رهبراني كه حضوري در مراسم افتتاحيه شركت نكردند، ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه تلفني با امير قطر گفت‌وگو كرد و ضمن تبريك بابت ميزباني جام جهاني براي موفقيت تيم ملي فوتبال قطر در اين مسابقات آرزوي موفقيت كرد. حضور دايمي وليعهد سعودي در كنار تميم بن حمد، امير قطر در طول افتتاحيه جالب توجه بود. قطر كه تا كمتر از دو سال پيش تحت محاصره كامل سياسي و اقتصادي گروهي از كشورهاي عربي به رهبري عربستان سعودي بود، حالا روابط خود را با اين كشورهاي كاملا بازسازي كرده است و سران كشورهاي محاصره‌كننده عربي خندان در كنار امير قطر در افتتاحيه مسابقات جام جهاني شركت مي‌كنند. سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران از جمله رهبراني بود كه براي مراسم افتتاحيه به قطر دعوت شده بود، اما به گفته وزير ورزش و جوانان به علت گرفتاري‌هاي كاري از انجام اين سفر باز ماند. حميد سجادي، وزير ورزش و جوانان، به عنوان نماينده ايران در افتتاحيه شركت كرد.
علاوه بر سران كشورهايي كه در روز نخست در افتتاحيه مسابقات شركت كردند، برخي ديپلمات‌هاي بلندپايه كشورهاي جهان هم براي تماشاي بازي‌هاي تيم‌هاي‌شان به قطر سفر مي‌كنند. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده امريكا ديشب براي تماشاي بازي تيم ملي امريكا با ولز وارد دوحه شد. تيم ملي امريكا در اين دوره از بازي‌هاي جام جهاني در گروه بي‌مسابقات با تيم ملي ايران همگروه است. جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا روز يكشنبه در تماس تلفني با بازيكنان تيم ملي كشورش گفت‌وگو كرده بود. بايدن در اين تماس تلفني خطاب به تيم ملي كشورش گفت: «شما بهترين بازيكنان جهان را در تيم‌تان داريد و نماينده اين كشور هستيد و مي‌دانم كه جانانه بازي خواهيد كرد، بياييد همه‌شان را شوكه كنيم.» رييس‌جمهور امريكا همچنين در اين تماس تلفني گفت: «به يكديگر اعتماد كنيد و تا جايي كه مي‌توانيد سخت بازي كنيد.» علاوه بر آنتوني بلينكن، حاجا لحبيب، وزير خارجه بلژيك و جيمز كلورلي، وزير خارجه بريتانيا هم براي حمايت از تيم‌هاي ملي كشورهاي‌شان به دوحه سفر خواهند كرد. سخنگوي رياست‌جمهوري فرانسه هم اعلام كرده است كه در صورت رسيدن فرانسه به نيمه‌نهايي مسابقات، امانوئل مكرون، رييس‌جمهور اين كشور به قطر سفر خواهد كرد.
سفارت موقت اسراييل در قطر
يكي از دولت‌هايي كه از فرصت جام جهاني براي توسعه نفوذ ديپلماتيك خود در منطقه استفاده كرده، اسراييل است. اسراييل به بهانه جام جهاني، نخستين پروازهاي مستقيم را از سرزمين اشغالي فلسطين به سمت قطر انجام داد و تعدادي از ديپلمات‌هاي خود را براي رسيدگي به نيازهاي شهروندان اسراييلي به قطر اعزام كرده است تا يك نمايندگي ديپلماتيك موقت در خاك قطر ايجاد كند. اسراييل و قطر رسما رابطه ديپلماتيك با يكديگر ندارند و قطر در دوره رياست‌جمهوري ترامپ با موج عادي‌سازي روابط كشورهاي كرانه جنوبي خليج‌فارس با اسراييل همراه نشد و برخلاف امارات متحده عربي و بحرين، با اسراييل رابطه ديپلماتيك برقرار نكرد. با اين حال، قطرنخستين كشور عربي خليج‌فارس بود كه روابط تجاري با اسراييل برقرار كرد. سال ۱۹۹۶، اسراييل يك دفتر تجاري در دوحه باز كرد. اين دفتر تجاري، ۴ سال بعد در پي عمليات تروريستي اسراييل در كرانه باختري، توسط قطر تعطيل شد و سال ۲۰۰۹ در پي كشتار گسترده شهروندان غزه در جنگ ۲۲ روزه، قطري‌ها كليه روابط ديپلماتيك و تجاري خود را با اسراييل قطع كردند. اين روابط چندي بعد با موافقت اسراييل براي كمك‌هاي نقدي قطر به نوار غزه به عنوان شرط از سرگيري روابط تجاري، دوباره برقرار شد.
دولت قطر، سال ۲۰۰۹ بعد از آنكه نامزد ميزباني جام جهاني شد، اعلام كرد كه در صورت ميزباني از مسابقات، آماده ميزباني از تيم اسراييل و هواداران فوتبال اسراييلي در صورت رسيدن اسراييل به مرحله نهايي جام جهاني خواهد بود. درحالي كه اسراييل نتوانست به مسابقات راه پيدا كند، اما نزديك به ۱۰ هزار هوادار فوتبال اسراييلي براي تماشاي مسابقات كه براي نخستين‌بار در خاورميانه ميزباني مي‌شود، به قطر سفر كرده‌اند. خطوط هوايي توس در قبرس، مجوز ويژه‌اي از دولت قطر دريافت كرده است تا تعدادي از اين هواداران اسراييلي را با ۶ پرواز مستقيم از تل‌آويو به دوحه اعزام كند. نخستين پرواز مستقيم از تل‌آويو اسراييل نزديك به ۱۰ ديپلمات را براي رسيدگي به نيازهاي اين هواداران فوتبال به قطر اعزام كرده است. آلون لاوي، سخنگوي هيات ديپلماتيك اسراييل در جام جهاني قطر مي‌گويد مسووليت‌هاي اين هيات خدماتي مانند تعويض پاسپورت‌هاي گمشده، كمك به شهروندان در صورت بروز مشكلات اورژانسي پزشكي و كمك در شرايط وقوع جرايم كيفري است.
ديدار بي‌سابقه روساي جمهوري تركيه و مصر
رجب طيب اردوغان، ازجمله مهمان‌هاي ويژه امير قطر در افتتاحيه جام جهاني ۲۰۲۲ بود كه روز يكشنبه ديدارهاي متعددي با ديگر رهبران حاضر در دوحه داشت. مهم‌ترين ديدار اردوغان در حاشيه افتتاحيه بازي‌هاي جام جهاني، ديدار با عبدالفتاح سيسي، بود. مصر از سال ۲۰۱۳ و در پي حمايت‌هاي تركيه از گروه‌هاي اسلام‌گراي روابط ديپلماتيك خود را با تركيه كاهش داده بود. در طول يك سال گذشته، تركيه در راستاي بازسازي روابط بين‌المللي خود به خصوص با كشورهاي عربي، تلاش كرده است كه روابط خود را با قاهره نيز بهبود دهد. در طول يك سال گذشته ديدارهايي در سطح مقام‌هاي امنيتي و ديپلماتيك بين مقام‌هاي تركيه و مصر انجام شده بود، اما ديدار ميان عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، نخستين ديدار در اين سطح در ۹ سال گذشته محسوب مي‌شود.
اردوغان، با همراه تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر، با محمد بن سلمان، وليعهد و حاكم بالفعل عربستان سعودي، عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر، عبدالله دوم، پادشاه اردن و محمود عباس، رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني ديدار كرد.
جام جهاني قطر و حقوق بشر
قطر از زماني كه سال ۲۰۱۰ به عنوان ميزبان مسابقات جام جهاني برگزيده شد، زير فشار انتقادهاي شديد در مورد عملكردش قرار داشته است. نخستين انتقادها و جنجال‌ها درخصوص اتهام رشوه به مقام‌هاي فيفا و راي‌دهندگان براي انتخاب اين كشور به عنوان ميزبان مسابقات مطرح شد. هر چند قطري‌ها و فيفا به شدت اين اتهام‌ها را رد مي‌كنند، اما اسنادي منتشر شده است كه نشان مي‌دهد دولت قطر تا يك ميليون دلار براي هر راي هزينه كرده است تا در رقابت با ژاپن، كره‌جنوبي، امريكا و استراليا، بتواند ميزباني مسابقات جام جهاني را برعهده بگيرد. در طول ۱۲ سالي كه از اعلام ميزباني قطر مي‌گذرد، قطر به دليل ايجاد شرايط غيرانساني براي كارگراني كه مسووليت ساخت و ساز يك شهر جديد و چندين استاديوم نوساز براي اين مسابقات را برعهده داشتند به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. گفته مي‌شود كه بيش از ۶۵۰۰ كارگر خارجي در طول دوران ساخت و ساز تاسيسات موردنياز براي جام جهاني جان خود را از دست داده‌اند.
در طول هفته‌هاي گذشته تصميم قطر براي ممنوعيت مصرف مشروبات الكلي توسط هواداران خارجي فوتبال نيز مورد انتقاد قرار گرفته است. براساس اعلام دولت قطر، هر نوع شرط‌بندي در قطر غيرقانوني است. همچنين دولت قطر نوشيدن مشروبات الكلي، در ملا عام و مست بودن در ملا عام را غيرقانوني اعلام كرده است؛ بنابراين در داخل محوطه ورزشگاه آبجو سرو نخواهد شد. با اين حال عده‌اي از سياستمداران ارشد از قطر حمايت كرده‌اند. امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه گفته است كه «ورزش نبايد سياسي شود» و درخصوص انتقادهاي حقوق بشري از دولت قطر تاكيد كرده است كه «اين انتقادها بايد براي وقتي گذاشته شود كه جام به برنده داده شد.» در فرانسه پرونده قضايي در جريان است كه اتهام‌هاي نيكولا ساركوزي، رييس‌جمهور پيشين اين كشور را در اقدامات غيرقانوني كه منجر به ميزباني جام جهاني توسط قطر شد، بررسي مي‌كند.
قدرت نرم قطر
دولت قطر در طول سال‌هاي گذشته با استفاده درآمدهاي كلان گازي توانسته است جايگاه خود را به عنوان يك كانون مهم ديپلماسي در منطقه تثبيت كند. ميزباني از گروه‌هاي اسلام‌گرا و به ويژه گروه‌هاي نزديك به انديشه اخوان‌المسلمين، ميزباني از گفت‌وگوهاي امريكا و طالبان در ماه‌هاي منتهي به خروج امريكا از افغانستان، توافق با اسراييل براي كمك به گروه‌هاي فلسطيني حاكم در نوار غزه براي بازسازي اين باريكه تحت محاصره، ميانجيگري در درگيري‌هاي داخلي چاد و پيام‌رساني گاه و بي‌گاه ميان ايران و امريكا در موضوع هسته‌اي از جمله كارويژه‌هاي ديپلماتيك قطر در طول سال‌هاي اخير محسوب مي‌شود.
در شرايطي كه ۵ سال پيش، كشورهاي عربي ازجمله عربستان سعودي، امارات متحده عربي و مصر، روابط خود را با قطر قطع كردند و اين كشور را به حمايت از تروريسم متهم كردند، دوحه توانست با موفقيت دوران محاصره ديپلماتيك و اقتصادي همسايگان عربش را پشت سر بگذارد. حضور محمد بن سلمان، وليعهد سعودي و عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر در مراسم افتتاحيه جام جهاني، نشان داد كه محاصره قطر كاملا به فراموشي سپرده شده و اين كشور كوچك جنوب خليج‌فارس، جايگاه خود را در ميان كشورهاي عربي بار ديگر احيا كرده است.
ميزباني قطر از دفتر سياسي گروه شبه نظامي طالبان در دوحه، باعث شده است كه بعد از خروج امريكا از افغانستان، همچنان دوحه تنها مسير ارتباطي ايالات‌متحده امريكا با گروه شبه نظامي طالبان باشد. قطر همچنين نقش بسيار فعالي در ميانجيگري ميان گروه‌هاي شورشي چاد با ادريس دبي، رييس‌جمهور نظامي اين كشور بازي مي‌كند. قطر همچنين روابط حسنه‌اي با تهران دارد و در گفت‌وگوهاي غيرمستقيم ميان ايران و امريكا نقش فعالي بازي مي‌كند.
بلينكن در دوحه در مورد ايران مذاكره مي‌كند
خبرگزاري آسوشيتدپرس گزارش داد كه آنتوني بلينكن وزير خارجه امريكا براي مذاكرات ديپلماتيك با مقام‌هاي قطري درباره ايران وارد دوحه شد. به گزارش تسنيم، دنيل بنايم، دستيار معاون وزير خارجه امريكا در امور شبه‌جزيره عرب، همچنين تقويت امنيت منطقه‌اي و گسترش سرمايه‌گذاري بين قطر و امريكا را از محور مذاكرات بلينكن با قطري‌ها عنوان كرده است. آسوشيتدپرس يكي از مسائل مهم در ديدار بلينكن را ايران توصيف و ادعاي اخير رسانه‌هاي اسراييلي و غربي در مورد 60 درصد غني‌سازي اورانيوم توسط ايران را تكرار كرد. هدف اصلي اين سفر، آغاز پنجمين گفت‌وگوي راهبردي سالانه ميان امريكا و قطر در رسانه‌ها عنوان شده است. گفته مي‌شود كه بلينكن بازي فوتبال امريكا و ولز را در ورزشگاه احمد بن علي از نزديك نظاره‌گر خواهد بود.