تنش‌زدايي بدون چشم‌انداز پيشرفت در روابط دوجانبه

يك روز پس از گفت‌وگوي طولاني‌مدت رييس‌جمهور ايالات متحده و رهبر جمهوري خلق چين، كارشناسان نظرات متفاوتي در خصوص نتايج اين نشست دارند. در امريكا گروهي از كارشناسان، هم‌نظر با مقام‌هاي دولتي معتقدند اين نوع گفت‌وگوها در سطوح عالي مي‌تواند به كاهش سطح تنش‌ها و جلوگيري از وقوع اتفاقات ناخواسته در روابط پكن و واشنگتن منجر شود اما برخي ديگر بر اين باورند كه اين گفت‌وگوها نمي‌تواند گامي در راستاي تامين منافع ايالات متحده باشد. در چين اما رسانه‌ها اغلب اين گفت‌وگو و نتايج آن را يك پيروزي براي خود تصوير مي‌كنند. مدت‌ها بود كه جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده پيشنهاد برگزاري يك ديدار مجازي با شي جين‌پينگ رهبر چين را ارايه كرده بود. اين نشست مجازي سرانجام روز سه‌شنبه برگزار شد و دو طرف به مدت طولاني با يكديگر به گفت‌وگو پرداختند. هر دو طرف، اين گفت‌وگوي سه ساعت و نيمه را «سازنده» خوانده‌اند، اما در پايان اين ديدار مجازي دو طرف بر سر هيچ اقدام مشخصي توافق نكردند تا ابهاماتي پيرامون نتايج اين ديدار وجود داشته باشد. جان مرشايمر، استاد دانشگاه شيكاگو در پاسخ به اين سوال كه «آيا اين گفت‌وگوها منافع ملي ايالات متحده را تامين مي‌كند» به پي‌بي‌اس مي‌گويد: «فكر نمي‌كنم اين گفت‌وگوها منافع ايالات متحده را تامين كند؛ چرا كه هدف بايدن اين است كه رقابت‌هاي امنيتي كه اكنون ميان ايالات متحده و چين در جريان است را تعديل كند. او در گفت‌وگوي اخير نتوانست واقعا به اين هدف دست پيدا كند و باور من اين است كه اساسا دستيابي به چنين هدفي با توجه به ماهيت روابط ايالات متحده و چين مقدور نيست.» به گفته او، «چين تلاش مي‌كند بر آسيا سلطه داشته باشد، چين مي‌كوشد بر درياي چين جنوبي تسلط پيدا كند و تايوان را بار ديگر تحت حاكميت خود درآورد. در مقابل ايالات متحده قصد ندارد اجازه دهد هيچ‌كدام از اين خواسته‌هاي پكن به واقعيت تبديل شود و در نتيجه راهي براي پيدا كردن راه‌حلي كه هر دو طرف را راضي كند، وجود ندارد.» اين استاد دانشگاه تاكيد دارد: «به همين دليل نتيجه نهايي اين است كه ما در جهاني خطرناك خواهيم زيست كه احتمالا جنگ سرد ميان چين و امريكا در آينده، بخشي از آن خواهد بود.» سوزان ثورنتون، ديپلمات سابق ايالات متحده اما نظري بر خلاف نظر مرشايمر دارد. او معتقد است: «گفت‌وگوهاي بايدن و شي جين‌پينگ گامي در مسير تامين منافع ايالات متحده است، چرا كه دو اقتصاد بزرگ دنيا به مسير برقراري گفت‌وگوهاي عاقلانه بازگشته‌اند و با سرعت بخشيدن به اين گفت‌وگوها مي‌توان انتظار داشت سطح تنش‌ها كاهش يابد.» سوزان ثورنتون تصريح مي‌كند كه «وقتي تنش ميان دو كشور داراي تسليحات هسته‌اي افزايش پيدا كرده و احتمال وقوع يك درگيري ناخواسته و تبديل شدن آن به يك تقابل جدي وجود دارد، عاقلانه‌ترين كار رهبران دو كشور گفت‌وگو براي كاهش تنش‌هاست.» بيشتر كارشناساني كه اين گفت‌وگوها را «ضروري» ارزيابي مي‌كنند، باور دارند كه در صورت عدم وجود راهبرد صحيح در ديپلماسي به منظور كاهش تنش‌ها، سرنوشت خطرناكي در انتظار روابط چين و ايالات متحده خواهد بود. دني راسل، دستيار اسبق وزير امور خارجه ايالات متحده كه در دوره رياست‌جمهوري باراك اوباما به همراه جو بايدن، معاون وقت رييس‌جمهور و رييس‌جمهور كنوني به چين سفر كرده بود همين نكته را گوشزد مي‌كند: «واقعيت اين است كه در حال حاضر هم رييس‌جمهور ايالات متحده و هم رهبر چين از روابطي كه ميان دو كشور وجود دارد، ناراضي هستند و اين نارضايتي را ابراز مي‌كنند اما هر دو رهبر به خوبي مي‌دانند با بالا رفتن تنش‌ها، وقوع يك حادثه كوچك ميان نظاميان دو طرف مي‌تواند خيلي زود از كنترل خارج شود.» از نگاه روري دانيلز، كارشناس امنيتي كميته ملي سياست خارجي امريكا اين گفت‌وگوها يك نقطه آغاز بود و حالا مهم اين است كه سياست كشورها در ادامه چگونه خواهد بود: «هر نكته درستي كه لازم بود براي تثبيت رابطه‌اي با اين سطح از بي‌اعتمادي ميان طرفين به كار بسته شود، از سوي رهبران چين و ايالات متحده در اين نشست گفته شد و حالا سوالي كه پاسخ آن نتيجه را تعيين مي‌كند، اين است كه هركدام از طرف‌ها در ادامه سياست‌هاي خود را چگونه تنظيم مي‌كنند.» ترديدهاي زيادي نيز پيرامون برخي نتايج نشست از جمله آغاز گفت‌وگوهاي هسته‌اي ميان چين و ايالات متحده وجود دارد. جيك ساليوان مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا روز سه‌شنبه در انديشكده بروكينگز در خصوص گفت‌وگوهاي ميان رييس‌جمهور ايالات متحده و رهبر چين گفت: «رهبران چين و امريكا در خصوص ضرورت وجود ثبات در مساله هسته‌اي تاكيد كردند.» به گفته او، دو رهبر توافق كردند كه بحث و گفت‌وگو در خصوص موضوعات مربوط به ثبات استراتژيك از جمله مساله هسته‌اي آغاز شود. ساليوان تاكيد كرد دو رهبر در خصوص فرمت اين گفت‌وگوها صحبتي نكردند و افزود: «مطمئنا اين گفت‌وگوها در سطح گفت‌وگوهاي ثبات استراتژيك با روسيه نخواهد بود.» روزنامه فايننشال‌تايمز توافق براي آغاز اين گفت‌وگوها را يك پيشرفت جدي مي‌داند: «اين تحول اولين نشانه از حركت دو طرف به سوي كاهش تنش‌ها بر سر مسائل جدي امنيتي است. اين در حالي است كه روابط بين ايالات متحده و چين از زمان عادي‌سازي روابط ديپلماتيك دو كشور در سال 1979 بدترين شرايط خود را تجربه مي‌كند.» با اين حال بيشتر كارشناسان معتقدند شانس زيادي براي تبديل اين گفت‌وگوها پيرامون مسائل استراتژيك به گفت‌وگوهايي در سطوح بالاتر وجود ندارد و نبايد انتظار داشت اين گفت‌وگوها به نتيجه خاصي منجر شود. پنتاگون اخيرا اعلام كرد كه چين در حال افزايش توليد اورانيوم و افزايش ذخاير خود است تا بتواند در سال 2030 دست‌كم 1000 كلاهك هسته‌اي براي خود مهيا كند. ايالات متحده در حال حاضر نزديك به 3800 كلاهك هسته‌اي دارد و دستيابي چين به اهداف مدنظرش مي‌تواند برتري امريكا در اين حوزه را به چالش بكشد. براساس اعلام وزارت دفاع امريكا، چين همچنين در حال افزايش قدرت خود در حوزه موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيماست. به‌رغم وجود اختلاف‌نظرهاي فراوان در موضوعات دوجانبه، به نظر مي‌رسد شانس همكاري موفق چين و ايالات متحده در موضوعات بين‌المللي و غيردوجانبه بيشتر باشد. جيك ساليوان در اين باره گفت: «دو رييس‌جمهور اين فرصت را داشتند تا درخصوص چگونگي همراستا كردن چشم‌اندازها پيش از نشست ۲۹ نوامبر صحبت كردند تا ۱+۵ در مواجه با ايران متحد باشد و مسير را براي بازگشت به توافق هموار كند.» او همچنين با اشاره به آزمايشات موشكي اخير كره شمالي كه شامل پرتاب آزمايشي يك موشك مافوق صوت ادعاشده مي‌شد، افزود: «ما از سوي كره شمالي شاهد انجام يكسري آزمايشات موشكي بوده‌ايم. ما تاكيد كرده‌ايم كه اگر كره شمالي آماده باشد، امريكا نيز براي مشاركت در ديپلماسي و مذاكرات با حسن‌نيت آماده است. بنابراين همكاري پيرامون اين موضوع نيز بسيار حايز اهميت است.» او به موضوع افغانستان نيز به عنوان يكي از موارد گفت‌وگوها در خصوص همكاري اشاره كرد. در رسانه‌هاي چيني، بيشتر گمانه‌زني‌ها پيرامون برتري چين بود. آنها از دو مساله به عنوان نشانه اين برتري ياد مي‌كردند؛ اول تعيين ساعت ديدار رهبران دو كشور. حامد وفايي استاد دانشگاه در اين باره در توييتر مي‌نويسد: «درحالي‌كه بازار گمانه‌ها در باب نخستين ديدار مجازي رهبر چين با رييس‌جمهور امريكا گرم است، منابع چيني زمان انجام اين گفت‌وگو (حدود ۹ صبح چين و ۸ شب امريكا) كه در واقع ساعت كار در پكن و زمان استراحت در واشنگتن بوده را نشانه به دست گرفتن ابتكار عمل مذاكرات توسط پكن دانسته‌اند.» موضوع دوم عدم ايجاد تعهد جديد براي چين در گفت‌وگوها بر خلاف گفت‌وگوهاي مشابه در گذشته بوده كه باعث شده برخي رسانه‌هاي چيني از آن به عنوان نشانه‌اي از تغيير فضا به نفع چين ياد كنند.