مشروح گزارش ها از خبرنگاران « اعتماد»
صبح : حمله سايبري
بعدازظهر : بازگشت نظم و آرامش به جايگاه‌هاي سوخت
اوضاع و شرايطي كه روز گذشته براي ساعاتي بر بخش‌هايي از كشور حاكم شد، نتيجه طبيعي اتفاقي بود كه در ادامه «حمله سايبري» عنوان شد؛ حمله‌اي كه هدفش بنابر آنچه پايگاه اطلاع‌رساني نورنيوز اعلام كرد، «سامانه سوخت‌گيري در پمپ بنزين‌ها» بود. نورنيوز كه بعضا در ادبيات غيررسمي سياسي-رسانه‌اي به عنوان پايگاه خبري نزديك به شوراي عالي امنيت ملي شناخته مي‌شود، ساعت 14 و 40 دقيقه ديروز و در حالي كه فضاي رسانه‌اي كشور نيز از اين «حمله سايبري به سامانه سوخت‌گيري در پمپ بنزين‌ها» تاثير پذيرفته بود. شرايطي كه با تاييد خبر حمله سايبري دست‌كم از حيث رسانه‌اي تا حدودي آرام شد و البته اين در حالي بود كه به فاصله‌اي كمتر از يك ساعت از انتشار خبر نورنيوز، شبكه خبر نيز به نقل از «منابع نزديك به شوراي عالي امنيت ملي» وقوع اين حمله سايبري را تاييد و آن را عامل بروز اختلال در سامانه سوخت‌گيري كشور عنوان كرد. آن طور كه نورنيوز و متعاقبا شبكه خبر و ديگر منابع خبري رسمي در گزارش‌هاي نيمروز گذشته خود اعلام كردند، اختلال ايجاد شده در سامانه سوخت‌گيري در پمپ‌بنزين‌ها كه از ساعاتي قبل (صبح روز گذشته) موجب بروز مشكل در روند سوخت‌گيري خودروها شده ناشي از حمله سايبري بوده است. اين گزارش در ادامه آورده است: «كارشناسان فني در حال رفع مشكل ايجاد شده هستند و به زودي روند سوخت‌گيري در پمپ بنزين‌ها به حالت عادي برخواهد گشت. جزييات اين حمله سايبري و منشأ آن در دست بررسي است و اطلاعات تكميلي پس از جمع‌بندي نهايي منتشر خواهد شد.»
يك يا چند حمله سايبري!
اما آنچه به عنوان «اختلال در سامانه سوخت» از حوالي ساعت 10 صبح روز گذشته به سرعت به بحث داغ فضاي رسانه‌اي رسمي و غيررسمي كشور تبديل شد، در حالي همزمان با انتشار اخبار ضد و نقيض در برخي خبرگزاري‌ها و پايگاه‌هاي خبري - تحليلي، واكنش كاربران شبكه‌هاي اجتماعي را نيز برانگيخت و درمجموع فضايي را در رسانه‌ها رقم زد كه شرح آنچه شهروندان به‌خصوص در ساعات اوليه اين حمله سايبري و بروز اختلال در سامانه سوخت با آن مواجه شدند، از اين قرار بود كه پمپ‌هاي بنزين به‌نحوي از مدار مديريت خارج شده و امكان استفاده از آن وجود نداشت و به جاي درج داده‌هاي مربوط به دريافت بنزين روي صفحه ديجيتال پمپ‌هاي بنزين، عبارت «حمله سايبري» و چند شعار سياسي جايگزين شده بود.
آنچه اما بر پيچيدگي اين اوضاع افزود، از كار افتادن چند تابلوي الكترونيكي بزرگراه‌ها در برخي كلانشهرهاي كشور ازجمله اصفهان بود كه همزمان با بروز اختلال در سامانه سوخت رخ داد و عجيب آنكه شعارهايي مشابه آنچه روي صفحه ديجيتال پمپ‌هاي بنزين شاهد بوديم، بر اين چند تابلوهاي الكترونيكي بزرگراه‌ها نيز درج شده بود. اين در حالي است كه ديتاسنتر و شبكه كارت سوخت در اختيار شركت پالايش و زيرمجموعه وزارت نفت است، حال آنكه تابلوهاي الكترونيكي بزرگراه‌ها ارتباطي به وزارت نفت نداشته و تحت كنترل پليس راهور و زيرمجموعه نيروي انتظامي جمهوري اسلامي است.
موضوع اما وقتي پيچيده‌تر خواهد بود كه آنچه كه روز گذشته و همزمان با اختلال در سامانه سوخت، در يكي از خبرگزاري‌هاي دولتي كشور روي داد، به اين دو اضافه كنيم. ايسنا، خبرگزاري دانشجويان ايران كه ازجمله بزرگ‌ترين خبرگزاري‌هاي وابسته به دولت (جهاد دانشگاهي) است، از صبح ديروز و تنها ساعتي پس از بروز اين اختلال در گزارشي كه ابتدا اين طور به نظر مي‌رسيد كه بر پايه پيگيري‌هاي خبرنگاران اين خبرگزاري تهيه شده، به تشريح ماوقع پرداخت اما ساعتي از انتشار آن نگذشته بود كه ابتدا اين خبر از روي خروجي اين خبرگزاري حذف شد. آنچه بر پيچيدگي و شگفتي ماجرا افزود اين بود كه مسوولان ايسنا در ادامه در اطلاعيه‌اي اعلام كردند كه اساسا گزارشي با اين مضمون منتشر نكرده و آنچه به نقل از اين خبرگزاري در برخي كانال‌هاي تلگرامي و شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شود، خروجي ايسنا نيست.
اما اين هم پايان اين غائله عجيب نبود. چرا كه اطلاعيه دوم ايسنا برخلاف اطلاعيه نخست، ناظر بر تكذيب اصل موضوع انتشار گزارش در اين خبرگزاري نبود و از اتفاقي عجيب‌تر حكايت داشت. اين خبرگزاري در اطلاعيه‌اي كه حوالي ساعت 15 روز گذشته با عنوان «توضيح تكميلي ايسنا درباره حذف خبر قطع ناگهاني بنزين در جايگاه‌هاي سوخت به دليل حمله سايبري» منتشر شد، اعلام كرد كه «ايسنا امروز در ساعت 38: 12 مورد حمله سايبري قرار گرفت كه در جريان اين حمله يك خبر با عنوان «قطع ناگهاني بنزين در جايگاه‌هاي سوخت تهران و شهرستان‌ها به دليل حمله سايبري» روي سايت ايسنا بارگذاري شده است.» اين اطلاعيه در ادامه تاكيد كرد كه «مسوولان خبرگزاري به محض اطلاع ضمن حذف خبر مذكور، در حال بررسي ابعاد فني چگونگي اين اتفاق و ايجاد تمهيدات لازم براي جلوگيري از وقوع مجدد اين‌چنين اتفاقاتي هستند.» هرچه بود با توجه به آنچه اين خبرگزاري در ارتباط با هك شدن وب‌سايت خود اعلام كرد، اگر به‌واقع اتفاق مربوط به آن چند تابلوي الكترونيكي در يكي، دو بزرگراه در اصفهان نيز ناشي از هك شدن باشد، بايد گفت كه همزمان 3 نقطه هدف حمله سايبري قرار گرفته و در صورت نادرست بودن خبر مربوط به تابلوهاي شهري كه البته بعيد هم نيست نادرست باشند، مهاجمان دست‌كم دو هدف يعني سامانه سوخت‌گيري كشوري و يك خبرگزاري مهم دولتي را هدف حملات سايبري خود قرار داده‌اند.
از آبان‌ماه 98 تا نشست همسايگان افغانستان
در اين ميان قاعدتا يكي از نكاتي كه در تحليل بين سطور خبر اين حملات سايبري حائز اهميت است، زمان بروز واقعه است. اتفاقي كه در حالي در نخستين روزهاي آبان‌ماه 1400 و با محوريت جايگاه‌هاي سوخت بنزين كشور رخ داد كه درست 3 سال پيش در آبان‌ماه 98، كشور به دليل شرايط ناشي از افزايش ناگهاني قيمت بنزين يكي از دشوارترين و البته تلخ‌ترين روزهاي خود را پشت‌سر گذاشت. علاوه بر اين نكته كه به همزماني اين حمله با سالگرد حوادث تلخ آبان‌ماه 98 ارتباط دارد، رويدادي مهم كه پيشاپيش درخصوص برگزاري آن در بازه زماني كمتر از 24 ساعت آينده اطلاع‌رساني شده بود، نكته مهم ديگري است كه از اين حيث بايد مورد توجه باشد؛ چه آنكه به‌گفته سخنگوي وزارت امور خارجه، نشست وزيران خارجه كشورهاي همسايه افغانستان به اضافه روسيه قرار است روز چهارشنبه (امروز) در تهران برگزار شود. نشستي كه با حضور ابراهيم رييسي افتتاح خواهد شد و وزيران خارجه ازبكستان، تاجيكستان، تركمنستان و پاكستان به صورت حضوري و وزيران خارجه چين و روسيه به صورت آنلاين مهمانان آن خواهند بود.
دعواي صيانت؛ اين بار به بهانه حمله سايبري
نكته ديگر در اين غائله اما بحث اينترنت ملي و مشخصا ماجراي بحث‌انگيز بررسي «طرح صيانت» بود كه از ماه‌ها پيش نوعي دوقطبي در فضاي سياسي - رسانه‌اي كشور ايجاد كرده است. آنجا كه طيف مخالفان اين قبيل طرح‌ها با اين استدلال كه اين دست قوانين منجر به افزايش محدوديت‌هاي اينترنتي شده و در نتيجه منجر به نارضايتي شهروندان خواهد بود و موافقان با بهانه‌هايي چون برقراري امنيت سايبري از لزوم تصويب چنين طرح‌هايي مي‌گويند. اين بار اما در حالي كه انتظار مي‌رفت بار ديگر موافقان اينترنت ملي و تصويب طرح‌هايي چون «طرح صيانت» از اين فضا به نفع خود بهره‌برداري كنند، روشن شد كه اساسا سامانه سوخت‌گيري كه هدف حمله سايبري قرار گرفته، نه‌تنها از شبكه اينترنت جهاني استفاده نمي‌كند، بلكه با يك شبكه اختصاصي و چيزي شبيه به همان اينترنت ملي كار مي‌كند. موضوعي كه امير ناظمي، پژوهشگر حوزه سياستگذاري فناوري اعلام كرد و مهر تاييدي زد بر آنچه پيش از او، از سوي برخي كاربران مخالف طرح صيانت عنوان مي‌شد. ناظمي كه چند صباحي پس از آغاز به‌كار محمدجواد آذري‌جهرمي به عنوان وزير ارتباطات دولت دوازدهم، به عنوان معاون وزير جوان و رييس سازمان فناوري اطلاعات ايران وارد دولت شد و تا پايان كار دولت روحاني نيز در اين سمت فعال بود، در حساب كاربري خود در توييتر نوشت: «زيرساخت شبكه جايگاه‌هاي سوخت كشور، يك شبكه اختصاصي است و اين‌گونه اتصالات از طريق شبكه اينترنت برقرار نمي‌شده است.»
سكوت 2 كميسيون امنيت و صنايع و پيگيري كميسيون انرژي
هر چه بود وقوع اين حمله سايبري در ادامه مطابق انتظار با واكنش‌هايي نيز همراه شد. با اين همه نكته عجيب در اين ماجرا عدم پاسخگويي نمايندگان عضو دو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي و همچنين صنايع و معادن بود. بر اين اساس در حالي كه پيگيري‌ها و تماس‌هاي خبرنگار «اعتماد» با تمامي اعضاي دو كارگروه «ارتباطات و فناوري اطلاعات» و همچنين «هوافضا و فناوري‌هاي نوين» كميسيون صنايع و معادن مجلس بي‌نتيجه ماند و هيچ يك از 8 نماينده عضو اين دو كارگروه پاسخي به پيگيري‌ها ندادند، تنها يكي از اعضاي كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي در اين رابطه با «اعتماد» گفت‌وگو كرد. بماند آن طور كه جليل رحيمي جهان‌آبادي گفته، مجلس در حال حاضر تعطيل است و در نتيجه دست‌كم كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي تا زمان نگارش اين گزارش، اقدامي در مسير بررسي موضوع انجام نداده است.
اين نماينده ميانه‌روي مجلس يازدهم همچنين به «اعتماد» گفت: «نمايندگان در حال حاضر در حوزه‌هاي انتخابيه هستند و يكشنبه آينده به منظور برگزاري نشست علني به پارلمان خواهند آمد.» اين در حالي بود كه رييس كميسيون انرژي مجلس روز گذشته به بيان توضيحاتي در رابطه با اين غائله پرداخت و به خبرنگاران گفت: «عمليات هدفمندي روي جايگاه‌هاي سوخت انجام شده است كه مسوولان مربوطه در حال رفع مشكل هستند.» فريدون حسنوند حوالي ساعت 17 روز گذشته با تكذيب تمامي شايعات مرتبط با افزايش قيمت بنزين اعلام كرد: «مشكل اكثر پمپ بنزين‌ها رفع شده است و در ساعات آينده نيز مشكل به كلي برطرف مي‌شود.» او همچنين با بيان اينكه به عنوان رييس كميسيون پيگيري‌هايي را داشته و جلساتي نيز با مسوولان وزارت نفت و پالايش پخش برگزار كرده، اعلام كرد: «رييس مجلس نيز پيگير اين اتفاق است و به كميسيون انرژي دستور پيگيري اين موضوع را داده است.»
آرامش در جايگاه‌ها به‌رغم هك سامانه
همزمان اما نايب‌رييس اتحاديه جايگاه‌داران سوخت كشور در گفت‌وگويي با «اعتماد» با ارايه توضيحاتي فني درباره علت بروز اين اختلال، تاكيد كرد: «خوشبختانه به‌رغم بروز مشكل در جايگاه‌هاي سوخت، هيچ خبري مبني بر بروز آشوب و درگيري در جايگاه‌هاي سوخت‌رساني به دست‌مان نرسيده و فضا آرام است.» يوسف فرامرزي كه حوالي نيمروز گذشته با «اعتماد» صحبت مي‌كرد، همچنين تاكيد كرد كه بروز مشكلات فني در سامانه سوخت‌گيري منتفي است و احتمالا علت همان هك سيستم باشد.هر چه بود اگر چه اين حمله سايبري نشانه‌اي نگران‌كننده از وضعيت امنيت سايبري زيرساخت‌هاي كشور بود، بازگشت به نسبت سريع آرامش به فضاي كشور و برقراري نظم در جايگاه‌هاي سوخت نيز نشانه‌اي بود و از مديريت اين اوضاع آشفته در چند ساعت و در كوتاه‌ترين زمان ممكن. آنچه اما اين بار پس از بازگشت آرامش نسبي به اوضاع بايد در صدر فهرست اولويت‌ها، در دستوركار مسوولان قرار بگيرد، بررسي كارشناسي اين واقعه به منظور جلوگيري از تكرار آن است. اتفاقي كه طبيعتا وقتي رقم خواهد خورد كه اولويت‌هاي امنيتي موردنظر مسوولان ذي‌ربط باشد.