خداحافظي با ‌زاده و عالم كوير

گروه اجتماعي| «به اعتقاد من هر استاني را مي‌خواهيد نابود كنيد به آن استان آب دهيد. براي اينكه وقتي آبي را به شهر مي‌دهيم نمي‌گوييم آب كجا را به اين شهر مي‌دهيم، مثلا كارون زماني قطب كشتيراني بوده است اما الان در آن سبزي مي‌كارند و شهرداري اهواز همه زباله‌ها را در آنجا مي‌ريزد. به‌طور كلي با انتقال منابع آب به استان‌ها نياز آنها برطرف نشد زيرا مردم تصور كردند ذخاير آبي بيشتري به آنها داده مي‌شود و مناطقي هم كه از آن آب گرفته شد مانند خوزستان نابود شدند.» گوينده اين جملات پروفسور پرويز كردواني بود؛ سرشناس‌ترين چهره در علم كويرشناسي ايران. 27 مرداد ماه بود كه خبر رسيد پرويز كردواني پس از دهه‌ها كار و مطالعه و فعاليت، در سن 90 سالگي به دليل ابتلا به سرطان مغز استخوان درگذشته است. او سال 93 در گفت‌وگويي در پاسخ به اينكه چه كاري مانده كه دوست دارد انجام دهد و هنوز موفق نشده، گفته بود: «تنها آرزوي من مرگ است. معتقدم آدم بايد تا وقتي روي پاي خودش است زنده بماند. دوست ندارم روزي مزاحم خانواده‌ام باشم.»متولد سال 1310 در گرمسار، كردواني فرزند يكي از ملاكان منطقه بود كه دوران دبيرستانش را به تهران رفت، ديپلمش را از مدرسه فرانسوي رازي گرفت و بعد براي تحصيل در رشته عمران كوير عازم آلمان شد. در رسانه‌ها آمده است كه او براي انجام پروژه پايان تحصيلي‌اش يك تن از خاك‌هاي كويري ايران را به آلمان مي‌برد و با كسب رتبه اول در ميان تمامي دانشجويان اين رشته سال 1966 ميلادي دكترايش را دريافت مي‌كند و مورد تشويق مقاماتي در آلمان و ايران نيز قرار مي‌گيرد. در آن مصاحبه سال 93 با روزنامه جام‌جم در مورد علاقه‌اش به علم كويرشناسي توضيح داده بود: «مادرم همسر چهارم پدرم بود و زماني كه مي‌خواست با او ازدواج كند براي او شرط‌هايي درنظر گرفتند. يكي از اين شرط‌ها اين بود كه پدرم بايد يك دانگ از ده را مي‌خريد و قلعه‌اي براي مادرم مي‌ساخت. جلوي اين يك دانگ زمين يك كوير بزرگ بود. پدرم اين شرط‌ها را پذيرفت و با مادرم ازدواج كرد. پدرم مالك هشت ده بود كه اين ده‌ها از او به ما به ارث رسيده است. ما در دهي كه زندگي مي‌كرديم مدرسه نداشتيم و در مكتب درس مي‌خوانديم. من از هفت سالگي در كارها به پدرم كمك مي‌كردم. براي زهكشي در كوير، پدرم تعدادي كارگر استخدام كرده بود كه تهيه فهرست و مشخصات اين كارگرها به عهده من بود.»
منتقد  سياست‌هاي  انتقال  آب
براي آنهايي كه با اخبار محيط زيست آشنا هستند، مخالفت‌ها و نقدهاي پرفسور كردواني به برنامه‌هاي انتقال آب كاملا روشن در ذهن‌شان مانده است. مرداد 97 در مصاحبه‌اي با ايسكانيوز توضيح داده بود: «در مديريت سدها اشتباه كردند و آب سدها را به شهرها اختصاص دادند. مثلا در اصفهان آب زاينده‌رود را به اصفهان و كاشان دادند و به كشاورزي اختصاص ندادند، فقط از اين آب براي شهر و صنعت استفاده كردند. در يزد هم اين اتفاق افتاده است، اكنون بيش از 90 درصد روستاهاي يزد خالي شده‌اند زيرا فقط آب به شهرها اختصاص داده شد. به اعتقاد من هر استاني را مي‌خواهيد نابود كنيد به آن استان آب دهيد. براي اينكه وقتي آبي را به شهر مي‌دهيم نمي‌گوييم آب كجا را به اين شهر مي‌دهيم، مثلا كارون زماني قطب كشتيراني بوده است اما الان در آن سبزي مي‌كارند و شهرداري اهواز همه زباله‌ها را در آنجا مي‌ريزد. به‌طور كلي با انتقال منابع آب به استان‌ها نياز آنها برطرف نشد زيرا مردم تصور كردند ذخاير آبي بيشتري به آنها داده مي‌شود و مناطقي هم كه از آن آب گرفته شد مانند خوزستان نابود شدند.» اما نقدهاي او به همين خلاصه نمي‌شد. او درباره كمبود آب و سياست‌هاي غلط آبي در ايران بارها هشدار داده بود و گفته بود ۵۰ سال ديگر ايران نه آب سطحي خواهد داشت و نه آب زيرزميني. از مصاحبه روي‌گردان نبود و چه در پاسخ به سوالات خبرنگاران روزنامه‌ها، چه خبرگزاري‌ها و صداوسيما همواره نقدها و هشدارهايش را تكرار مي‌كرد. كسي كه معتقد بود پروژه‌ انتقال آب خزر به سمنان و پروژه انتقال آب خليج‌فارس و درياي عمان به خراسان جنوبي و رضوي مشكل كم آبي را رفع نخواهد كرد.نظر كردواني اين بود كه براي تغيير شيوه مصرف آب تغيير فرهنگ لازم است: «وقتي آب را گران كنند يك ميليونر مصرفش را كاهش نمي‌دهد و كسي كه فقير است عواقب اين تصميم را مي‌بيند. اين روش غلط است بايد فرهنگسازي كنيم تا مردم آگاه شوند، به آنها امكانات بدهند تا آب كمتري مصرف شود. من وقتي مي‌دانم آب نيست، هر بار مي‌خواهم به صورتم آب بزنم از يك شيشه آب استفاده مي‌كنم، بايد همه مردم الگوي مصرف خود را تغيير دهند تا بتوان بحران موجود را كنترل كرد.» او چند سال قبل هشدار داد: «براساس برنامه من، فقط مي‌توانيم يك خشكسالي شديد را به عقب بيندازيم. در حال حاضر بايد حق آب كشاورزي، شهر و صنعت را نصف كنند و به جاي اينها به مردم امكانات دهند، در خانه‌ها كنتور جداگانه بگذارند، آموزش بدهند، از آب‌هاي غيرمتعارف استفاده كنند، در منازل از شير و دوش‌هاي كم مصرف استفاده شود، اگر راه فعلي ادامه پيدا كند آب در ايران بايد جيره‌بندي شود كه قطعا خطرناك و دردسرساز است و مشكلات بسياري را در كشور پديد مي‌آورد.»او زندگي علمي‌اش را در كنار تدريس صرف نگاشتن مقالات و كتاب‌هاي بسيار كرد كه به فارسي و انگليسي و آلماني منتشر شده‌اند. كتاب‌هاي كوير بزرگ مركزي ايران و مناطق همجوار آن، جغرافياي خاك‌ها، حفاظت خاك، اكوسيستم‌هاي طبيعي، اكوسيستم‌هاي آبي، آب‌هاي شور، آب‌هاي سطحي و زيرزميني، ژئوهيدرولوژي، مناطق خشك؛ ويژگي‌هاي اقليمي، علل خشكي، مسائل آب و غيره، خشكسالي و راه‌هاي مقابله با آن در ايران از جمله كتاب‌هاي اوست.كردواني عمر طولاني داشت و فعاليت بسيار. خودش در آن مصاحبه با جام‌جم در مورد زندگي گفته بود: «من خودم را خوشبخت‌ترين آدم دنيا مي‌دانم. همسر خوب و مهربان و فرزندان خوبي دارم. شهرت دارم. موفقيت‌هاي علمي بسياري داشته‌ام. چهره ماندگار شده‌ام. به عنوان محقق برگزيده و استاد نمونه انتخاب شده‌ام. همه دانشجويانم مرا دوست دارند. عاشق كلاس و دانشگاه هستم. بعضي روزها از صبح تا بعدازظهر در دانشگاه علوم و تحقيقات كلاس دارم و اصلا احساس خستگي نمي‌كنم. هيچ دانشجويي حق ندارد بعد از كلاس به من بگويد خسته نباشيد. كسي كه عاشق كارش باشد احساس خستگي نمي‌كند. من عاشق كارم هستم. هر گاه هر درخواستي براي مصاحبه مطرح شده موافقت كرده‌ام و اصلا نپرسيده‌ام براي چه موضوعي قرار است با من مصاحبه كنند.» اين چهره ماندگار جغرافيا روز جمعه در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا به خاك سپرده شد. امير قدسي، عضو هيات علمي دانشگاه علوم و تحقيقات و از شاگردان مرحوم كردواني در اين مراسم به ايرنا گفت: «او جزو استادان برجسته، فاضل و فردي دلسوز براي كشور، هموطنان و سرزمينش بود، با تمام بضاعتي كه داشت در جهت آگاهي بخشي، بهره‌برداري درست از محيط زيست تلاش مي‌كرد. در سفرهاي علمي كه داشتيم به همه دانشجويان خود تذكر مي‌داد كه مهم‌ترين مسووليت شما حفظ طبيعت و ميراث ما است و بايد آن را به خوبي براي آيندگان نگهداري كنيم. پروفسور كردواني به عنوان فردي دلسوز، همه را به مسووليت‌هاي اجتماعي‌شان تذكر و يادآوري مي‌كرد. مرحوم كردواني نمونه برجسته و دانشمند فاضل و مايه افتخار ايرانيان در جهان بود.» دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي در پيامي با تسليت درگذشت پرفسور پرويز كردواني، نوشت: «اين استاد توانمند يك شخصيت دردمند و مسووليت‌پذير علمي بود كه با دانش خود مي‌سوخت و مي‌ساخت و همواره دغدغه سلامت انسان و محيط زيست را داشت كه اين خود يك نگاه الهي و تمدني است. استاد نمونه دانشگاه تهران، بنيانگذار و رييس مركز تحقيقات مناطق كويري و بياباني ايران، عضويت در بنياد مطالعات آسياي شبكه آب خاورميانه، رييس كميته بيابان‌زدايي انجمن متخصصان محيط زيست ايران، دارنده نشان درجه يك دانش و چهره ماندگار كه به «پدر علم كويرشناسي ايران» شهرت داشت و تاليف ده‌ها كتاب دانشگاهي و مقاله علمي به زبان‌هاي مختلف بخشي از كارنامه درخشان آن دلسوز محيط زيست است.» در مراسم تشييع و خاكسپاري پيكر پرفسور كردواني، فريده گلبو همسر، دختر و پسر و نيز جمعي از خويشاوندان وي حضور داشتند. همچنين مصطفي كواكبيان نماينده مردم سمنان در دهمين دوره مجلس شوراي اسلامي و استاد دانشگاه علامه طباطبايي، امير قدسي استاد دانشگاه علوم تحقيقات، قاسم عزيزي استاد دانشكده جغرافيا دانشگاه تهران و برخي ديگر از شاگردان مرحوم كردواني از ديگر حاضران در مراسم تشييع  پيكر   وي  حاضر  بودند.