غني‌سازي ۲۰ درصد از نگاهي ديگر
ابوالقاسم دلفي
با فروكش كردن نسبي التهابات و تحولات متعاقب مراسم تحليف رييس‌جمهور جديد ايالات متحده امريكا و آغاز به كار رسمي و جدي جو بايدن در كاخ سفيد و صدور برخي فرمان‌هاي اجرايي اوليه براي نشان دادن روند متفاوت امور حاكميتي در دوران رياست‌جمهوري او نسبت به مصيبت‌هاي مديريتي كه ترامپ و ترامپيسم بر سر جهان و امريكا آورده بود، به نظر مي‌رسد كه وعده‌هاي دوران انتخاباتي رييس‌جمهور جديد امريكا مبني بر نگاهي ديگر به روابط و مناسبات واشنگتن-تهران و مشخصا موافقتنامه هسته‌اي برجام در حال شكل‌گيري و قرار گرفتن در مسيري است كه دقت در چگونگي تحولات آن حائز اهميت فراوان براي منافع ملي كشور بوده و طراحي مسيري كه بتواند با شيب و سرعت متناسب ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي در تعيين اولويت‌هاي روابط خارجي حركت كند، ضرورتي اجتناب‌ناپذير خواهد بود. از منظر عملياتي و شروع ديپلماسي جديد امريكا، آنتوني بلينكن وزير خارجه اين كشور در اولين اظهارنظر خود، موضوع مشورت‌هاي مقدماتي واشنگتن با متحدان منطقه‌اي امريكا و اسراييل را پيش از بازگشت احتمالي واشنگتن به توافق هسته‌اي كه منوط به بازگشت ايران به تعهدات برجامي شده است، از اولويت‌هاي خود براي جبران مافات سياست‌هاي ناكام فشار حداكثري ترامپ عليه جمهوري اسلامي ايران صحبت كرده است. با نگاهي اجمالي به افرادي كه از سوي آقاي جو بايدن، رييس‌جمهور جديد امريكا براي تصدي‌گري ديپلماسي جديد ايالات متحده انتخاب شده‌اند و همگي از آشنايان به پرونده هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران از دوران اوباما هستند و داراي نگاهي واقع‌گرايانه‌تر به سمت و سوي برجام از منظر منافع ملي اطراف متعهد به آن دارند، استراتژي در حال تدوين واشنگتن براي برجام كه به زعم آنتوني بلينكن رييس جديد ديپلماسي كاخ سفيد، «رسيدن به توافقي مستحكم‌تر و با دوام‌تر خواهد بود»، معني و مفهوم خود را بيشتر نمايان مي‌سازد. آنچه از همين ابتداي تدوين مديريت مذاكرات هسته‌اي هويداست، اشتراكات و تشابهاتي است كه در مسير حركتي دو سوي آتلانتيك جهت آماده‌سازي مقدمات و كسب ابزارهاي لازم براي مقطع احتمالي شروع سناريو و نقش‌آفريني هر يك از اين دو بازيگر اصلي طرف گفتوگوهاي احتمالي جمهوري اسلامي ايران با گروه كشورهاي 1+5 سابق، وجود دارد. بر‌خلاف دوران مديريت ترامپ در پرونده هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران كه افتراق و تضاد آشكار منافع و مواضع دو سوي آتلانتيك در چگونگي مراوده با عملكرد كشورمان علني و محرز بود و از اين رهگذر فرصت‌ها و امكاناتي براي بازيگري و نقش‌آفريني ديپلماسي كشور به وجود مي‌آمد، به نظر مي‌رسد كه در دور جديد طراحي‌شده براي شروع هر نوع گفت‌وگو با جمهوري اسلامي ايران، عنصر هماهنگي و همسويي در دو سوي آتلانتيك و احتمالا در آينده‌اي نه چندان دور با طرف‌هاي غيرغربي حاضر در گروه كشورهاي 1+5، بسيار بيشتر از دوران سياه ترامپ خواهد بود كه آثار و تبعات آن از هم اينك بايد مورد توجه و مداقه دست‌اندر‌كاران روند مذاكرات هسته‌اي قرار گرفته باشد. سه كشور اروپايي عضو برجام با تمام بدعهدي‌ها و ناتوانايي‌هاي خود در عمل به تعهدات مصرح در برجام به‌خصوص در دوران خروج ترامپ و توسل او به سياست نافرجام فشار حداكثري عليه جمهوري اسلامي ايران، در مقطع فعلي و با اتكا به جلوه‌هايي از هماهنگي‌هاي آتي با واشنگتن درصدد فراهم‌سازي تداركاتي هستند كه غفلت در توجه به هر يك از آنها، سرانجام روند آينده مذاكرات هسته‌اي را نيز در مسير مطلوب خود براي منافع ملي جمهوري اسلامي ايران قرار نخواهد داد. ديپلماسي سه كشور اروپايي در برجام به تبعيت يا در يك تقسيم كار اجرايي با آن سوي آتلانتيك، تماس‌ها و ارتباطات خود را منطقه خليج‌فارس با اعزام هيات سه نفره مديران سياسي خود به رياض، ابوظبي و مسقط شروع و رايزني با اين كشورها را براي آينده مذاكرات با جمهوري اسلامي ايران در راستاي مورد توجه قرار دادن ادعا و مطالبه نابجاي برخي از اعضاي شوراي همكاري خليج‌فارس كه خواستار حضور در مذاكرات امريكا و اروپا با جمهوري اسلامي ايران در حوزه مسائل هسته‌اي و منطقه‌اي بوده‌اند، اقداماتي را در دست اجرا قرار داده است. در همين حال مصوبه اخير مجلس شوراي اسلامي در زمينه الزام دولت به آغاز فرآيند غني‌سازي ۲۰درصدي و اولتيماتوم به طرف‌هاي برجامي مبني بر كاهش دسترسي‌هاي كارشناسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي وين به سايت‌هاي هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران، در صورت عدم لغو تحريم‌ها تا اوايل اسفند ماه آتي كه موجبات ناخرسندي سه كشور اروپايي در اين زمينه و صدور بيانيه مشترك آنها را فراهم آورد، فرصتي را نيز براي آقاي ژان ايو لودريان وزير خارجه هميشه معترض و طلبكار فرانسه از جمهوري اسلامي ايران به وجود آورد كه در طول دو هفته گذشته در دو نوبت حضور رسانه‌اي خود، آشكارا جمهوري اسلامي ايران را متهم سازد كه در مسير دستيابي به بمب اتمي در حركت است.
فارغ از سطح و محتواي واكنش به اظهارات نابجاي لودريان به عنوان يكي از اعضاي موثر برجام كه دسترسي لازم به گزارشات مستمر آژانس وين درخصوص استمرار حركت كلي ايران در مسير تعهدات برجامي با رويكردي كاهشي در برخي از اين تعهدات رادارد كه آيا بازدارندگي لازم را داشته يا نه، بايد اظهارات وزير خارجه فرانسه را با حساسيت و نگراني فراوان مورد توجه و پيگرد قرار داد. لودريان در گفتوگوهاي خود با روزنامه ژورنال دو ديمانش و مجله خبري فرانس انتر در مورد پرونده هسته‌اي و اوضاع داخلي ايران اين‌گونه اظهارنظر مي‌كند: «به صراحت اعلام مي‌كنم كه ايران در حال مجهز شدن به توانايي هسته‌اي (نظامي) است. انتخابات رياست‌جمهوري آينده ايران هم در ماه ژوئن آينده برگزار مي‌شود؛ لذا به فوريت بايد به ايراني‌ها گفته شود كه ديگر كافي است. وزير خارجه فرانسه همچنين در بخش ديگري از اظهارات خود اضافه كرده است كه در گفتوگوهاي آتي با ايران درخصوص عدم اشاعه، موضوع بالستيك و بي‌ثبات‌سازي همسايگان منطقه‌اي توسط ايران، بايد در دستور كار قرار گيرد.
اتهامات و مواضع وزير خارجه فرانسه در قبال جمهوري اسلامي ايران كه منبعث از دلبستگي‌ها و شيفتگي‌هاي لودريان به مناسبات تسليحاتي فرانسه با شيوخ خليج‌فارس و موضوع حضور پايگاه‌هاي نظامي فرانسه در منطقه است، اصولا در همسويي كامل با سياست‌هاي اصولي و كلي كاخ اليزه فرانسه در قبال جمهوري اسلامي ايران نبوده و از موضوعاتي است كه مي‌بايد تهران در مناسبات خود با پاريس به شكل مناسبي مورد مديريت قرار داده شود كه ظاهرا هنوز تكليفي براي اين واقعيت مشخص نشده است.
البته اروپا و به خصوص فرانسه و آقاي لودريان در نوع نگاه به تحولات هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران و رسيدن به غني‌سازي ۲۰ درصدي، توجه خود را به اين مساله نيز معطوف كرده‌اند كه دولت و وزارت خارجه ايران نسبت به مصوبه مجلس شوراي اسلامي در مورد آغاز غني‌سازي ۲۰ درصدي، داراي تحفظاتي بوده كه به صورت علني، عدم همسويي با آن را ابراز داشته‌اند ليكن به دليل ساختاري و اصول حاكم بر مناسبات قوا، اجراي مصوبات مجلس را در زمره تكاليف محوله تلقي و اعلام آمادگي براي اجراي آن نموده‌اند.
از طرفي سه كشور اروپايي در بيانيه مشترك خود درخصوص افزايش درجه غني‌سازي و موضوع توليد اورانيوم فلزي نيز با وجود توضيحات شفاف و روشنگرانه سازمان انرژي اتمي جمهوري اسلامي ايران درخصوص اين موضوع، عميقا ابراز نگراني و خاطرنشان كرده‌اند كه آماده‌سازي ايران براي توليد اورانيوم فلزي مي‌تواند به عنوان يكي از عوامل تشكيل‌دهنده براي سلاح اتمي محسوب شود.
فرانسه و آقاي لودريان همچنين در آماده‌سازي خود براي ورود به گفتوگوهاي آتي هسته‌اي، موضوعات مرتبط با مسائل حقوق بشر به ويژه اعدام اخير روح‌الله زم را كه متهم به جاسوسي براي فرانسه بوده و پاريس نسبت به ادعاي ربايش و اعدام او به‌شدت معترض است، در دستور كار قرار داده و روزنامه لوموند در يكي از شماره‌هاي اخير خود در تفسيري پيرامون روابط تهران - پاريس به موضوع جنگ پنهان سرويس‌هاي مخفي دو كشور نيز به عنوان يكي از معضلات روابط تهران و پاريس اشاره كرده است.
در هر حال آنچه مشخص است بر اساس مصوبه اخير مجلس شوراي اسلامي و شروع روند غني‌سازي ۲۰درصدي در كشور، امريكا و اروپا تا اوايل اسفند ماه فرصت دارند تا تحريم‌ها را عليه جمهوري اسلامي ايران لغو كنند. در غير اين صورت موضوع توقف اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي و محدود شدن دسترسي بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به سايت‌هاي هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران را به‌دنبال خواهد داشت. پيش‌بيني‌ها از اينكه آژانس متعاقب اين كنش‌ها و در واكنش به اقدام جمهوري اسلامي ايران به سمت تهيه گزارش از پرونده هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران براي شوراي حكام آژانس و مراحل بعدي كه مي‌تواند نزديك شدن به شوراي امنيت را محتمل سازد حكايت دارد.
اقدامات و تدابيري كه امريكاي بايدن براي مشورت با هم‌پيمانان منطقه‌اي و فراآتلانتيكي خود، همچون مكالمه تلفني با امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه در موضوع آينده روابط با جمهوري اسلامي ايران آغاز كرده و به موازات آن اروپا نيز درصدد فراهم‌سازي مقدمات فضاي جديدي از نزديكي به خليج‌فارس و درگير كردن شوراي همكاري در آينده تحولات منطقه را در دستور كار قرار داده است، شرايطي را تصوير مي‌كند كه ديپلماسي فعال دوجانبه، منطقه‌اي و بين‌المللي جمهوري اسلامي ايران را در ماه‌هاي باقي‌مانده تا خرداد ماه آتي مي‌طلبد و چنانچه تحرك و فضاسازي‌هاي داخلي به سمتي حركت كند كه به دوران مشابه ماه‌هاي آخر دولت هشتم و شكسته شدن قفل‌هاي تاسيسات هسته‌اي كشور به دست مسوولان آن دولت منجر گرديد منتهي شود، شروع روند بين‌المللي در پرونده هسته‌اي را تداعي مي‌كند كه ممكن است مجددا دور باطل نزاع نافرجام هسته‌اي در مجامع بين‌المللي براي كشور تدارك ديده شده باشد كه نتيجه آن از قبل روشن خواهد بود.