خبرهاي حوزه علم و دانش را بايد چند بار خواند، با دقت. پس از اعلام خبر بايد سراغ منابع اصلي رفت و چند بار لينك‌ها و سايت‌ها و منابع را زير و رو كرد تا اين اطمينان حاصل شود كه آنچه با تيتر «در ميان برترين‌هاي جهان»، «كسب مقام اول»، «افتخارآفريني براي ايران» در سايت‌هاي خبري و شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شوند، پايه و اساس درستي دارند يا دست‌كم مطمئن شد كه آيا همه داستان را تعريف كرده‌اند يا خير. انتشار خبر «دانش‌آموز اروميه‌اي برنده مدال طلاي المپياد رياضي جهان شد» از همين دسته بود. جاي خالي مريم ميرزاخاني را در حوزه افتخارآفريني‌هاي‌مان حس كرده‌ايم و هر بار با توسل به خبرهاي مختلف اين اميد را داريم كه نشان از مريم ديگري پيدا شود. در اين ميان شايد دانش‌آموزي صدمه بخورد كه تنها براي شركت در يك مسابقه رفته بود، پيروزي شيريني به دست آورده بود اما ناگهان بايد تبديل به سوژه خبرهايي شود كه او را به عنوان مريم ميرزاخاني ديگر معرفي مي‌كنند. در سايت رسمي المپياد جهاني رياضي (IMO) از آنچه ما با شور و شوق دست‌به دست مي‌چرخانيم، خبري نيست.
«زهرا زاويه دانش‌آموز ايراني اهل اروميه مدال طلاي المپياد رياضي جهان را از آن خود كرد. مريم ميرزاخاني را از دست داديم اما مريم‌هاي بسياري هستند كه به آنها افتخار مي‌كنيم.» شهربانو اماني، عضو شوراي اسلامي شهر تهران سه روز پيش اين توييت را منتشر كرد، توييتي كه باعث شد اسم دختر دانش‌آموز اروميه‌اي خيلي زود در شبكه‌هاي اجتماعي بپيچد و خبرگزاري‌هاي مختلف هم سراغ انتشار خبر اين موفقيت رفتند. خبرگزاري ايرنا به نقل از مدير آموزش و پرورش ناحيه يك اروميه نوشت: «زهرا زاويه از اروميه و عضو تيم دانش‌آموزان ايران در اين رقابت علمي با كسب مدال طلا جزو نفرات برتر اين مسابقات انتخاب شد. وي دانش‌آموز دبيرستان فرزانگان اروميه است و در پايه يازدهم تجربي تحصيل خواهد كرد.» در اين خبر آمده بود تيم دانش‌آموزي ايران با «۵۴ نوجوان دختر و پسر» در اين المپياد شركت كرده و توانسته است: «با كسب 5 مدال طلا، ۱۸ نقره، ۱۷ برنز و ۱۴ ديپلم افتخار جايگاه ارزشمند دومي جهان را كسب كند.» عددهاي اعلام شده نشان مي‌دهند كه شركت‌كنندگان احتمالا در مسابقه‌اي غير از المپياد جهاني رياضي حضور داشته‌اند. به نظر نمي‌رسد هيچ يك از كشورهاي شركت‌كننده در المپياد جهاني با تركيب 54 نفره در اين مسابقات حاضر شوند و البته كسب 5 مدال طلا و مقام دومي جهان آن قدر اتفاق مهمي است كه در صورت وقوع نه از سوي مدير آموزش و پرورش ناحيه يك اروميه بلكه بايد از سوي مركز ملي استعدادهاي درخشان و وزارت آموزش و پرورش اعلام مي‌شد.
تيم ما 6 پسر داشت و يك طلا
امسال تيم ملي دانش‌آموزي ايران در المپياد جهاني رياضي كه در روماني و با حضور بيش از 100 كشور برگزار شد، شركت كرد. تيم ايران تنها 6 عضو پسر داشت. محمد شريفي‌كياسري، دانش‌آموز اهل ساري در اين المپياد تك مدال طلاي ايران را به دست آورد، سه نفر مدال نقره گرفتند، يك نفر مدال برنز و يك نفر هم ديپلم افتخار و تيم كشورمان در جايگاه نوزدهم قرار گرفت. آنچه در اين دو روزه با عنوان المپياد جهاني رياضي از آن نام برده شد، مسابقه‌اي است با نام
WMI )World Mathematics Invitational) كه اولين‌بار در سال 2013 توسط كشور تايوان بنيان گذاشته شد و شروع به مشاركت با موسسات سازمان‌هايي در سراسر دنيا كرد كه براي معرفي بهتر و ارتقاي جايگاه رياضيات تلاش مي‌كنند. تا همين امسال كشورهاي چين، كره، تايلند، اندونزي، فيليپين، سنگاپور، مالزي، نيجريه، هنگ‌كنگ، ماكائو و ايران از جمله مشاركت‌كنندگان در مسابقات اين مركز بوده‌اند و از سال جاري كشورهاي انگلستان، بلغارستان، هند، قزاقستان، كامبوج و ميانمار هم به آن پيوسته‌اند. امسال مسابقه رياضي WMI در كره‌جنوبي برگزار شد و دانش‌آموزان ايراني هم به صورت مستقل در آن شركت كردند. كسب مقام در اين مسابقه هم با توجه به شركت تعداد بالاي دانش‌آموزان آسيايي در آن حتما ارزشمند است فقط نبايد اين مسابقه را با المپياد جهاني رياضي اشتباه گرفت.
فاطمه مهاجراني، رييس مركز ملي پرورش استعدادهاي درخشان و دانش پژوهان جوان به «اعتماد» مي‌گويد كه اين مركز در مورد اصل خبر روي سايتش توضيح داده است، به گفته او تنها زماني از اعضاي يك تيم به عنوان اعضاي تيم ملي ايران نام برده مي‌شود كه با تاييد و از سوي اين مركز اعزام شوند: «ما خبرش را روي سايت‌مان گذاشته‌ايم كه اين اصلا المپياد نيست، يك مسابقه است كه شركت‌كنندگانش هم از طرف مركز ملي استعدادهاي درخشان معرفي نشده بودند. المپيادهايي در واقع از سوي ما به عنوان المپياد جهاني محسوب مي‌شوند كه بچه‌ها به عنوان اعضاي تيم ملي از طرف مركز معرفي مي‌شوند. اين مسابقه آن فرم را نداشته و همان‌طور كه مي‌فرماييد فقط يك مسابقه بوده. البته ما اين موفقيت را به ايشان تبريك مي‌گوييم اما المپياد نبوده است.»
زهرا بايد خودش باشد
چرا با انتشار خبرهايي مانند موفقيت‌هاي علمي كسي ديگر به دنبال منبع اوليه خبر و اصل داستان نمي‌رود و فقط در بازنشرش نقش ايفا مي‌كند: «ناآگاهي! واقعا افراد نمي‌دانند.» مهاجراني توضيح مي‌دهد كه براي اصلاح خبر نادرست منتشر شده با عضو شوراي شهر هم تماس گرفته است: «من با خانم اماني هم صحبت كردم، بهشان گفتم خيلي خوب است كه نسبت به موضوعات اجتماعي واكنش داريد اما خب اين خبر اشتباه بوده است. ايشان هم گفتند حتما اصلاح مي‌كنم.» تا لحظه تنظيم اين گزارش تنها اصلاح انجام شده، حذف توييت اوليه از صفحه شهربانو اماني بوده است. مهاجراني مي‌گويد كه به نظر مي‌رسد، اولين‌بار خود مدرسه فرزانگان و آموزش و پرورش اروميه اين خبر را منتشر كرده است. او در مورد مسابقه رياضي WMI توضيح بيشتري مي‌دهد: «اين يك مسابقه آزاد است و هر كسي خودش مي‌تواند در آن شركت كند. از اين ان‌جي‌اوهايي كه كار علمي مي‌كنند در دنيا زياد است و خيلي‌هاشان اين مسابقات را برگزار مي‌كنند. اين دخترمان هم در مسابقه‌اي كه برگزار شده شركت كرده و زحمت كشيده. در اين مسابقه به حدود 70درصد از شركت‌كنندگان مدال داده مي‌شود. 15درصد از برگزيدگان طلا، 25درصد نقره و 30درصد هم مدال برنز مي‌گيرند.»
چرا خبري كه نه از سوي مركز ملي استعدادهاي درخشان بلكه در توييت نماينده شوراي شهر و از زبان مدير آموزش و پرورش ناحيه يك اروميه اعلام مي‌شود، تبديل به خبري مي‌شود كه جزييات آن ناديده مي‌ماند؟ آيا جاي خالي مريم ميرزاخاني را قرار است با خبرهاي نه‌چندان صحيح پر كنيم؟ مهاجراني توضيح مي‌دهد: «اينكه بتوانيم، الگوسازي كنيم كار خوبي است، فراموش نكنيم كه همه آدم‌ها به الگو نياز دارند و اگر به بچه‌ها الگوي مناسب ندهيم، ممكن است سراغ نمونه‌هاي نامناسب بروند. به هر حال مريم ميرزاخاني يك الگوي مناسب است و در اين شكي نيست. اما اينكه هر كسي مريم ميرزاخاني است هم شايد قياس غلطي باشد.»
خبرهاي علمي پيچيدگي‌هاي خودشان را دارند، حوزه‌اي است كه باورپذيري آن در ميان عموم مردم بيشتر است. وقتي كه صحبت از ركوردها و مدال‌ها و افتخارات و دستاوردهاي علمي در سطح جهان مي‌شود اصل خبر را معمولا بايد به زبان انگليسي جست‌وجو كرد، تلاشي كه طبيعتا قرار نيست از سوي مخاطبان خبر انجام شود. مهاجراني هم معتقد است كه براي آگاهي بيشتر مردم بايد منابع رسمي با اطلاعات دقيق وجود داشته باشند و به قول خودش بخشي از انتشار غلط خبر جايگاه ايران در المپياد جهاني برخاسته از نبود منبع درست از سوي مركز استعدادهاي درخشان است: «اين كم‌كاري مجموعه ما هم بوده. در برنامه‌هاي ما هست كه آزمون‌ها و مسابقاتي كه ارزش ملي دارند مثل المپياد و آنهايي كه مسابقه هستند و افراد مي‌توانند خودشان در آن شركت كنند را هم روي سايت معرفي كنيم تا مردم بدانند. خيلي وقت‌ها مردم واقعا نمي‌دانند، موضوع چيست نه اينكه بخواهند پز الكي بدهند. بسياري از اين مسابقات براي برگزاركنندگان منبع درآمد است چون بابت شركت در مسابقه و سفر و غيره وجهي را دريافت مي‌كنند. به همين خاطر قرار است، اطلاع‌رساني كنيم كه كدام موارد المپياد است و زمان‌هاي برگزاري را هم اعلام كنيم. چون يكي از مواردي كه يك آزمون را معتبر مي‌كند، مرجع اطلاع‌رساني در مورد آن است. اين كار البته در برنامه‌هاي مركز بود اما به دليل حجم كار بالا اجراي آن به تاخير افتاد كه حالا با اين موضوع مصادف شده است.»
در اينكه زهرا زاويه، دختر نوجوان اهل اروميه دانش‌آموز بااستعدادي است، شكي نيست. زهرا توانسته است در ميان ده‌ها شركت‌كننده در يك مسابقه رياضي مدال طلا كسب كند. زهرا شايد روزي تبديل به نامي شود بزرگ كه در مورد دستاوردهايش خبر و گزارش بنويسيم. زهرا زاويه قرار نيست مريم ميرزاخاني باشد، قرار نيست جاي خالي كسي را پر كند كه از دستش داده‌ايم. زهرا زاويه مي‌تواند خودش باشد و به دور از بزرگنمايي‌ها و خبرهاي نادرست در جاي درست خودش بايستد.
رييس مركز ملي پرورش استعدادهاي درخشان: «اينكه بتوانيم، الگوسازي كنيم كار خوبي است، فراموش نكنيم كه همه آدم‌ها به الگو نياز دارند و اگر به بچه‌ها الگوي مناسب ندهيم، ممكن است سراغ نمونه‌هاي نامناسب بروند. به هر حال مريم ميرزاخاني يك الگوي مناسب است و در اين شكي نيست. اما اينكه هر كسي مريم ميرزاخاني است هم شايد قياس غلطي باشد.»
امسال مسابقه رياضي WMI در كره‌جنوبي برگزار شد و دانش‌آموزان ايراني هم به صورت مستقل در آن شركت كردند. كسب مقام در اين مسابقه هم با توجه به شركت تعداد بالاي دانش‌آموزان آسيايي در آن حتما ارزشمند است فقط نبايد اين مسابقه را با المپياد جهاني رياضي اشتباه گرفت.