خاطرات وندي شرمن از جزييات مذاكرات برجام:
كش آمدن مذاكرات، عقب افتادن بازنشستگي
و تعويق بازگشت به هاروارد اشكم را درآورد
معاون سابق وزير خارجه امريكا و سرتيم مذاكره‌كنندگان هسته‌اي امريكا در جريان توافق هسته‌اي در مصاحبه‌اي با فارن پاليسي رسانه در مورد اولين ديدار با همتايان ايراني خود گفت: «مذاكرات رسمي هسته‌اي در سال ۲۰۱۳ يعني زماني كه حسن روحاني رييس‌جمهور شد، آغاز شد اما پيش از آن رييس‌جمهور اوباما كانال‌هاي محرمانه رابطه با ايران را باز كرده بود كه به جايي نرسيده بود.» به گزارش ايلنا، شرمن گفت: «اوباما از بيل برنز سفير سابق امريكا در روسيه و جك ساليوان كه در آن زمان مشاور امنيت ملي جو بايدن معاون رييس‌جمهوري بود، خواسته بود تا مذاكرات محرمانه را كليد بزند. من در مجمع عمومي سازمان ملل به عنوان معاون وزير خارجه بودم كه براي اولين‌بار با آقاياني كه بعدها همتايان من شدند، ديدار كردم. مذاكره‌كنندگان ايراني عباس عراقچي و مجيد تخت‌روانچي بودند. ما در هتلي با بيل برنز و جك ساليوان ديدار محرمانه دوجانبه‌اي در حاشيه مجمع عمومي با اين دو نفر داشتيم. اين يك ديدار رسمي بود. اما كمي بعد از آن در مجمع عمومي سازمان ملل براي اولين‌بار همه وزراي خارجه كشورهاي عضو برجام از جمله جان كري با جواد ظريف ديدار داشتند. اين اولين ديدار وزير خارجه امريكا با وزير خارجه ايران بعد از انقلاب بود.» شرمن در مورد اعضاي حاضر در اين جلسه گفت كه اين جلسه شامل اعضاي ثابت شوراي امنيت يعني بريتانيا، فرانسه، چين، روسيه، امريكا به علاوه آلمان بود كه به اين دليل كه سال‌ها در حال مذاكره با ايران بود، به اين جمع اضافه شد. يك قطعنامه در شوراي امنيت هم بود كه از اعضاي ارشد اتحاديه اروپا مي‌خواهد كه اين مذاكرات را هماهنگ كنند. در نهايت امريكا اين مذاكرات را 1+5 مي‌خواند در حالي كه اروپايي‌ها اين مذاكرات را EU3+3 مي‌خوانند. به اين ترتيب ما را در كنار چين و روسيه قرار مي‌دهند و كشورهاي اروپايي را در يك كاسه مي‌گذارند. او افزود: حتي نامگذاري اين مذاكرات هم خبر از پيچيدگي اين ديپلماسي دارد.
شرمن در مورد اينكه آيا مذاكره كردن با افرادي كه حتي نمي‌تواند با آنها دست بدهد، كار سختي بوده يا خير؟ گفت: مدلين آلبرايت، رييس سابق من يك زماني به من گفته بود، زماني كه پشت ميز مذاكره مي‌نشيني ديگر وندي شرمن يا يك زن يا يك يهودي -امريكايي نيستي، بلكه تو رييس هستي و به اين خاطر قدرتمندي. در نتيجه، امريكايي بودن مشكل بسيار كمتري براي من ايجاد مي‌كرد تا اينكه بخواهم يك زن جوان باشم. وي گفت: اينكه نمي‌توانستم، دست بدهم بسيار عجيب بود. من دستم را روي سينه مي‌گذاشتم و اما همان‌طور كه قبلا هم تعريف كردم يك‌بار سعي كردم با مجيد تخت‌روانچي و عباس عراقچي يك زمينه مشترك ايجاد كنم. من گفتم اينكه نمي‌توانم با شما دست بدهم براي من خيلي عجيب است ولي در جايي بزرگ شدم كه مردان يهودي ارتدكس با افرادي غير از همسر، فرزند و مادرانشان با هيچ زن ديگري دست نمي‌دادند. اين گفت‌وگوي بسيار غير معمول اما بسيار مهمي بود.
وي با اشاره به بخش‌هايي از كتاب خاطرات خود گفت: گفته مي‌شود، زنان زماني كه خشمگين مي‌شوند، گريه مي‌كنند. من در طول اين سال‌ها تلاش كردم كه اين كار را متوقف كنم. شرمن گفت: در يكي از آخرين بخش‌هاي مذاكرات قطعنامه شوراي امنيت بود كه اگرچه اساسا امر جدايي از مذاكرات نبود، اما بايد با قطعنامه‌هاي قبلي اجماع مي‌شد. روز بيست و پنجم از ۲۷ روز دور آخر مذاكرات در هتل كوبورگ بود ما در يك مايلي بيرون هتل نشسته بوديم. هيچ يك از ما زياد نخوابيده بوديم. من قطعه كاغذي را وسط ميز گذاشتم كه در آن شاخص‌هايي كه فكر مي‌كردم، كارساز است و بايد به عنوان جزييات در قطعنامه ذكر شود، گفته شده بود. وي ادامه داد: عباس عراقچي گفت كه خب من فكر مي‌كنم اين كارساز است و من با خودم گفتم پس ما به توافق رسيديم. او گفت فقط يك چيز! اين جمله هميشگي ايراني‌هاست كه مي‌گويند «فقط يك چيز». من خشمگين شدم. من از به تاخير افتادن و كش دادن مذاكرات كه برنامه من براي بازنشستگي و بازگشت به هاروارد را به تاخير انداخته بود، خشمگين شدم. من شروع به فرياد كشيدن كردم و گفتم شما همه چيز را به خطر مي‌اندازيد و من نتوانستم جلوي اشك ريختنم را بگيرم. همه ساكت شده بودند چون اين وندي شرمني بود كه تا آن روز نديده بودند. بعد از آن عباس عراقچي گفت: بسيار خب، ما قبول مي‌كنيم. وي گفت: من هرگز از زنان نمي‌خواهم كه اين تاكتيك را به كار ببرند اما اين داستان را در كتابم ذكر كردم چون ما زماني در اوج قدرت هستيم كه خودمان باشيم.
شرمن در پاسخ به پرسشي در مورد اينكه در زمان مذاكرات در يك برهه‌اي از زمان مردان مذاكره‌كننده اين پيام را ميان هم مخابره مي‌كردند كه تعداد زنان درگير زيادي است، گفت: ما درحال كار روي توافق نهايي بوديم. من به همراه هلگا اشميت كه يك ديپلمات برجسته است و چند خانم ديگر در حال تلاش براي طبقه‌بندي متن بوديم؛ در حالي كه وزرا براي شام باهم رفته بودند. من نمي‌گويم چه كسي شروع به پيغام دادن به ما در اين رابطه كرد. من و هلگا تصميم گرفتيم اين پيام‌ها را ناديده بگيريم.
وي در مورد يادداشت كردن جزييات مهم روي يك تخته وايت‌برد در طول مذاكره نيز توضيحاتي داد و گفت: ما در دنياي تكنولوژي زندگي مي‌كنيم. اما يك نكته اين بود كه ما همه چيز را روي برگه يادداشت مي‌كرديم. ما زمان بسيار سختي داشتيم چون ايراني‌ها خيلي نگران چيزهايي بودند كه روي كاغذ آورده مي‌شد، چرا كه بايد اينها را به تهران برمي‌گرداندند و ساختاربندي جديد مي‌گرفتند و سياست آنها ممكن بود همه قطعات را از هم جدا كند. شرمن افزود: من به اين نتيجه رسيدم كه ما بايد از روش نوشتاري ساده‌تري استفاده كنيم. از تيمم خواستم كه يك تخته وايت‌برد بسيار بزرگ قديمي پيدا كنند و به اتاق بياورند و همه المان‌ها را با دقت روي آن يادداشت كنيم. بعد از آن نشستيم و درباره هر المان بحث كرديم. همه يادداشت برداشتند. وي گفت: در نتيجه اين وسيله بسيار خوبي بود فقط زماني به فاجعه تبديل مي‌شد كه يكي از اعضاي تيم مقابل از ماژيك معمولي به جاي ماژيك تخته وايت‌برد استفاده مي‌كرد و اين باعث مي‌شد بعضي از بندها را نتوانيم هيچ وقت پاك كنيم.
گاهي اوقات راه‌حل يك چيز پيچيده، يك امر بسيار ساده است. وي در مورد سفر بسيار محرمانه‌اش به مسقط پايتخت عمان بعد از مجمع عمومي سازمان ملل كه حتي اجازه افشاي اين سفر به همسر خود را نداشت نيز گفت: من بعد از اين سفر اطلاعات بهتري درباره مذاكرات محرمانه دريافت كردم. شرمن در مورد كوتاه آمدن امريكا از تقاضاي ممنوعيت غني‌سازي اورانيوم در ايران گفت: امريكا در ابتدا هرگونه توانايي غني‌سازي اورانيوم توسط ايران را اكيدا ممنوع مي‌دانست. اما رييس‌جمهور به تدريج متوجه شد كه مردم نمي‌توانند چيزي كه مي‌دانند را ندانند! او اين نكته را كه ايران بايد برنامه بسيار محدود، كم و صلح‌آميز هسته‌اي داشته باشد مدنظر قرار داد. اين چيزي بود كه در ان‌پي‌تي نيز به رسميت شناخته شده بود. اگر اين برنامه تحت نظارت شديد مي‌بود، اين بند موافقت كامل ساير اعضاي مذاكره‌كننده را نيز در بر داشت. آنها فقط از اينكه امريكا بعد از يك مذاكره طولاني اين بند را پذيرفته بود، خشمگين شده بودند.
وي افزود: همه اينها سخت بود اما چيزي كه شما به عنوان يك مذاكره‌كننده متوجه مي‌شويد، اين است كه نمي‌توانيد همه را راضي كنيد. ايراني‌ها هميشه به ما مي‌گفتند با برخي اعضاي پارلمان‌شان اختلاف‌نظر جدي دارند. شرمن ادامه داد: زماني كه اين اتفاقات افتاد ما به ايراني‌ها گفتيم شما هميشه گله مي‌كرديد كه قرباني هستيد و ما بايد به شما كمك كنيم. اما به سياست ما هم نگاه كنيد. اينجا هم كار ساده نيست. در نتيجه شما هم بايد به نگراني‌هاي ما توجه كنيد. وي در ادامه گفت: يك زماني هم بود كه بعد از اينكه ما فكر مي‌كرديم به توافق رسيده‌ايم، رهبر ايران سخنراني كرده و گفت هيچ يك از اين پارامتر‌هايي كه به آن رسيده‌ايد، صحيح نيست و هيچ يك درست نيست. ما زمان‌هاي بسيار سختي در اين مذاكرات داشتيم. زمان‌هايي كه من و جان كري با هم فكر مي‌كرديم كه بايد پيش رييس‌جمهور برويم و بگوييم توافق به جايي نخواهد رسيد.وي در مورد نياز به ارتباط انساني ميان مذاكره‌كنندگان در طول گفت‌وگوها تاكيد كرد: شما بايد به نوعي از طريق روابط انساني به زمينه مشترك برسيد. زماني كه من و عباس عراقچي هر دو همزمان با مذاكرات پدربزرگ و مادربزرگ شديم و عكسي در اين باره رد و بدل كرديم، اين به ما اجازه داد نشان دهيم ما افرادي هستيم كه سعي مي‌كنيم، بهترين راه را براي رسيدن به منافع كشورمان انتخاب كنيم. وي در مورد عدم مذاكره درباره موضوع موشكي در مذاكرات هسته‌اي با ايران و حمايت ايران از بشار اسد و حزب‌الله نيز گفت: برجام تنها درباره برنامه هسته‌اي ايران بود. ما مي‌خواستيم اطمينان داشته باشيم كه ايران هرگز به بمب اتم دست پيدا نمي‌كند. اين مهم به دست آمد، اين قرار نبود در مورد همه چيز باشد، چرا كه اگر مي‌خواستيم همه چيز را در اين مذاكرات بگنجانيم، ايران مي‌توانست بگويد خيلي خب من به حزب‌الله مي‌گويم به سمت اسراييل موشك پرتاب نكند اما در عوض من سانتريفيوژهاي پيشرفته‌تري طلب مي‌كنم. در نتيجه همه بندها و فاكتورهاي مذاكره را به هم مرتبط كرده بوديم. در نتيجه رييس‌جمهور فكر كرد، بهتر است اول از اينكه ايران هرگز به بمب اتم دست پيدا نمي‌كند، اطمينان كسب كنيم، چرا كه اگر به بمب اتم دست پيدا مي‌كرد، توانايي قدرت‌نمايي آنها در منطقه عليه متحدان ما بسيار بيشتر مي‌شد.
شرمن افزود: در نتيجه ما اين موارد را از مذاكره حذف كرديم با علم به اينكه تحريم‌هايي داريم كه هنوز در مورد اين موارد عليه ايران اعمال مي‌شد. وي در مورد سخنراني نتانياهو در كنگره عليه ايران و كارشكني او در توافق گفت: اين سخنراني به روند مذاكرات آسيب زد. اين سخنراني با نامه 47 سناتور امريكايي به ايران كه گفته بودند؛ اين توافق مي‌تواند تنها با كشيدن خودكار رييس‌جمهور بعدي روي كاغد ملغي شود، همراه شد.